ជាតិ
សង្គមជាតិ
ហេតុអ្វីប្រទេសកម្ពុជាមិនរំលឹកពីព្រឹត្តិការណ៍ដួលរលំក្រុងភ្នំពេញកាលពី៤០ ឆ្នាំមុន?
រូបភាពលលាដ៍ក្បាលជនរងគ្រោះនៅក្នុងស្តូបគោរពវិញ្ញាណក្ខន្ធ នៅមជ្ឈមណ្ឌលប្រល័យពូជសាសន៍ជើងឯក
×![]()
ដោយ: ថ្មីៗ
លិខិតមិត្តអ្នកអាន
ដោយ បូលីន ដាវីដ
ពីប្រទេសកាណាដា
អត្ថបទនេះជាការសរសេររួមគ្នារបស់លោក បូលីន ដាវីដ (អ្នកសារព័ត៌មាន និងជាអ្នកស្រាវជ្រាវផែ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ) លោក ឆែម រ៉េមី (អ្នកស្រាវជ្រាវផែ្នកនរវិទ្យា) កញ្ញា Marie-Ève Samson (អ្នកស្រាវជ្រាវផែ្នកនរវិទ្យា) អ្នកស្រី Eve-Lyne Cayouette Ashby (អ្នកស្រាវជ្រាវផែ្នកនរវិទ្យា) និងលោក តំ ប៉ូល (សមិទ្ធិករភាពយន្ត)។ ពីឆ្នាំ ២០០៧ ដល់ឆ្នាំ ២០១២ អ្នកទាំងប្រាំបានសហការគ្នាក្នុងគម្រោងស្រាវជ្រាវស្តីពីប្រវត្តិជីវិតរបស់ប្រជាជនទីក្រុងម៉ុងរ៉េអាល់ ដែលបានផ្លាស់ទីដោយសារសង្គ្រាម ដោយសារអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ និងការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស។ គម្រោងស្រាវជ្រាវនេះត្រូវបានដឹកនាំដោយមជ្ឈមណ្ឌលប្រវត្តិផ្ទាល់មាត់ និងរឿងរ៉ាវថតចំលងជាឌីជីថល ប្រចាំសាកលវិទ្យាល័យ Concordia ប្រទេសកាណាដា។ ក្រុមការងារខែ្មរ ដែលមានសមាជិកជាង៣០នាក់ បានដឹកនាំថត និងសម្ភាសអតីតជនភៀសខ្លួនខ្មែរ ដែលបានឆ្លងកាត់សម័យខែ្មរក្រហម។ លើសពីនេះ កូនខែ្មរកើតធំដឹងក្តីមួយចំនួននៅប្រទេសកាណាដាក៏ត្រូវបានសម្ភាសផងដែរ។
កាលពីពាក់កណ្តាលខែមេសាកន្លងមកនេះ ស្ទើរតែគ្រប់បណ្តាញសារព័ត៌មានបរទេសល្បីៗជុំវិញពិភពលោកបាននិយាយពីប្រទេសកម្ពុជា។ ប្រធានបទស្តីពីខួបទី៤០ឆ្នាំ (១៧ មេសា ១៩៧៥) នៃការឡើងកាន់អំណាចរបស់ខ្មែរក្រហមត្រូវបានកាសែត វិទ្យុ និងទូរទស្សន៍នានារបស់លោកខាងលិចផ្សព្វផ្សាយព្រោងព្រាត។ ភាគច្រើននៃបណ្តាញសារព័ត៌មានជាភាសាអង់គ្លេស និងបារាំងទាំងនោះបាននិយាយរំលឹកព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រ នៃការដួលរលំក្រុងភ្នំពេញ ជាពិសេសការចាប់ផ្តើមអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ដ៏ឃោរឃៅរបស់ពួកខែ្មរក្រហម ដែលបានផ្តាច់ជីវិតប្រជាជនខ្មែរជិតពីរលាននាក់ ក្នុងរយៈពេលជិត៤ឆ្នាំ (១៩៧៥-១៩៧៩)។ ក្រៅពីប្រធានបទនេះ ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយទាំងនោះក៏បានចោទជាសំណួរជាច្រើនដូចជា ហេតុអ្វីបានជាមិនមានការប្រារព្ធខួបទី៤០ឆ្នាំនេះ អោយបានទូលំទូលាយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា? តើប្រទេសកម្ពុជាចង់បំភ្លេចអតីតកាលដ៏ល្វីងជូរចត់នេះឬ? តើប្រជាជនខ្មែរខ្មាសអៀន ឬបាក់ស្បាតមិនចង់រំលឹកព្រឹត្តិការណ៍នេះ? តើអ្នករស់រានមានជីវិតមិនចង់និយាយរំលឹករឿងរ៉ាវនេះដល់កូនចៅរបស់ពួកគេ? តើយុវជនខែ្មរជំនាន់ក្រោយមិនចាប់អារម្មណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រខែ្មរក្រហម?
យើងសង្កេតឃើញថា ស្ទើរគ្រប់បណ្តាញសារព័ត៌មានបរទេសទាំងនៅអឺរ៉ុប និងអាមេរិចខាងជើងសុទ្ធសឹងតែលើកយកប្រធានបទទាំងនេះមកនិយាយដូចគ្នា។ ជាការឆ្លើយតប យើងខ្ញុំសូមព្យាយាមបកស្រាយ និងពន្យល់ប្រាប់សាធារណជនខែ្មរអោយដឹងពីហេតុ ដែល សារព័ត៌មានបរទេសទាំងនោះចូលចិត្តនិយាយបែបនេះ និងយល់ឃើញពីប្រទេសកម្ពុជាក្នុងផ្លូវបែបនេះ។ យើងក៏ព្យាយាមពន្យល់ត្រួសៗពីលក្ខណៈពិសេសមួយចំនួន ក្នុងប្រពៃណីខ្មែរចំពោះការរំលឹក និងការចងចាំអតីតកាល។
ប្រល័យពូជសាសន៍ជនជាតិជ្វីស និងកាតព្វកិច្ចនៃការចងចាំ
ចាប់តាំងពីសតវត្សន៍ទី២០មក អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ពីសំណាក់ពួកណាហ្សីមកលើជនជាតិជ្វីសនៅអឺរ៉ុបក្នុងកំឡុងពេលនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី២ (១៩៣៩-១៩៤៥) ត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាអំពើមនុស្សឃាតដំបូងគេ និងធំជាងបង្អស់នៅលើពិភពលោក។ នៅអឺរ៉ុប និងអាមេរិកខាងជើង អ្នកស្រាវជ្រាវបានសិក្សា និងបោះពុម្ភផ្សាយពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នេះ។ ការវិភាគស្វែងយល់ពីអំពើឃោរឃៅលើជនជាតិជ្វីសនេះត្រូវបានគេយកទៅជាគំរូសាកលមួយ ដើម្បីពិចារណាលើសោកនាដកម្មផ្សេងៗទៀត ដែលបានកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់នៅតាមបណ្តាប្រទេសនានាលើពិភពលោក មានជាអាទិ៍ប្រទេសកម្ពុជា និងរ្វាន់ដា ជាដើម។ តាមរយៈរបៀបពិចារណាបែបលោកខាងលិចនេះ គេសន្មត់ថា អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបប្រល័យពូជសាសន៍រងជំងឺបាក់ស្បាត ដោយសារពួកគេបានឆ្លងកាត់អំពើរហឹង្សាដ៏គួរអោយឈឺចាប់បំផុត។ ក្នុងកំរិតបុគ្គល គេសន្មតថា ជនរងគ្រោះម្នាក់ៗត្រូវតែនិយាយរៀបរាប់ពីអតីតកាលដ៏ជូរចត់នោះ ដើម្បីអោយធូរស្បើយក្នុងចិត្ត។ ក្នុងកម្រិតសមូហភាពថ្នាក់ជាតិទាំងមូល គេយល់ឃើញថា ជាចាំបាច់ត្រូវតែបង្កើតមនោសញ្ចេតនាអោយមានកាតព្វកិច្ចនៃការចងចាំមួយ (devoir de mémoire) ដើម្បីចៀសវាងមិនអោយមានសោកនាដកម្មបែបនេះកើតឡើងម្តងទៀតលើប្រជាជននៃប្រទេសនោះ។ ជាក់ស្តែង កាលពីដើមខែមករា ឆ្នាំ២០១៥ នេះ យើងឃើញមានការនិយាយអំពីការរំលឹកពីខួបទី៧០ នៃការរំដោះជំរុំប្រមូលផ្តុំអូជ្វីត1 (Auschwitz) តាមរយៈអត្ថបទ និងបទយការណ៍នានានៅតាមបណ្តាញសារព័ត៌មានធំៗនៅលើពិភពលោក។ លើសពីនេះ មានការប្រារព្ធពិធីរំលឹកខួបជាសាធារណៈដ៏អធិកអធមនៅតាមបណ្តាប្រទេសនានាក្នុងទ្វីបអឺរ៉ុប។
នៅក្នុងបរិបទនៃខួបទី៤០ឆ្នាំ នៃការចាប់ផ្តើមរបបប្រល័យពូជសាសន៍ខែ្មរក្រហម យើងឃើញសារព័ត៌មានបរទេសនិយាយព្រោងព្រាតពីប្រទេសកម្ពុជា។ សារព័ត៌មានបរទេសទាំងនោះផ្សព្វផ្សាយបែបនេះ ព្រោះពួកគេទទួលការអប់រំ និងឥទ្ធិពលពិចារណាបែបលោកខាងលិច ដោយផ្អែកលើម៉ូដែលត្រិះរិះចំពោះកាតព្វកិច្ចនៃការចងចាំ ក្រោយអំពើប្រល័យពូជសាសន៍លើជនជាតិជ្វីសបានកើតឡើង។ ផ្ទុយទៅវិញ នៅប្រទេសកម្ពុជា ព្រឹត្តិការណ៍នេះពុំមាននិយាយច្រើនទេ2 ។ ដូចបានបញ្ជាក់ពីខាងដើម សារព័ត៌មានលោកខាងលិចហាក់ឆ្ងល់ មិនយល់ពីភាពស្ងត់ស្ងាត់នេះ។ ពួកគេហាក់គិតថា រដ្ឋាភិបាលខ្មែរ និងប្រជាជនខ្មែរប្រហែលចង់បំភ្លេចចោលអតីតកាលដ៏ជូរចត់នេះ ដែលវាអាចជាគ្រោះថ្នាក់សំរាប់ក្មេងជំនាន់ក្រោយ។ ក្នុងនាមជាអ្នកស្រាវជ្រាវយើងសាកល្បងពិចារណាលើសំណួរមួយចំនួន។ បើយើងនិយាយពីកាតព្វកិច្ចនៃការចងចាំ តើគេអាចយកគំរូពិចារណានៃអំពើប្រល័យពូជសាសន៍លើជនជាតិជ្វីសមកអនុវត្តក្នុងករណីប្រទេសកម្ពុជាបានដែរឬទេ? តើការផ្សព្វផ្សាយការចងចាំ និងការប្រារព្ធអតីតកាលនេះត្រូវតែរៀបចំអោយដូចលោកខាងលិចតែម្តង? វាពិតជាពិបាកក្នុងការឆ្លើយសំណួរនេះ។
តើប្រជាជនខ្មែរចងចាំដូចម្តេច?
នៅក្នុងក្រសែភ្នែកជនបរទេស ឬតាមរយៈសំណេរលើសារព័ត៌មានលោកខាងលិច គេតែងគិតថាប្រជាជនខ្មែរមិននិយាយស្តីពីរឿងអតីតកាលសម័យខ្មែរក្រហមទេ ហើយប្រជាជនខ្មែរព្យាយាមបំភ្លេចរឿងរ៉ាវនេះចោលតែម្តង។ តាមពិតទស្សនៈបែបនេះរបស់ពួកបស្ចឹមប្រទេសគឺ បានត្រឹមតែយល់មួយផ្នែកតូចប៉ុណ្ណោះនៃសង្គម និងវប្បធម៌ខ្មែរ។ ពួកគេសំឡឹងតែពីសំបកក្រៅប៉ុណ្ណោះ ហើយរហ័សឆាប់ទាញសេចក្តីសន្និដ្ឋាន ដោយយោងតាមការគិតគូរបែបលោកខាងលិច ដែលគ្របដណ្តប់ដោយគំរូនៃប្រល័យពូជសាសន៍លើជនជាតិជ្វីស។
ដើម្បីសាកល្បងព្យាយាមយល់ពីការអនុវត្តន៍ជាក់ស្តែងក្នុងវប្បធម៌ខ្មែរ ចំពោះការចងចាំអតីតៈកាលសម័យខ្មែរក្រហម និងកាត្វកិច្ចចងចាំចំពោះព្រលឹងជនរងគ្រោះ គេត្រូវក្រឡេកទៅមើលការប្រតិបត្តិប្រចាំថ្ងៃក្នុងទំនៀមទំលាប់ព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរចំពោះដូនតា។ ពិតណាស់ ការសំដែងអារម្មណ៍ឧទ្ទិសជាសាធារណៈដល់ព្រលឹងជនរងគ្រោះហាក់ដូចជាកម្រមានណាស់ក្នុងផ្នត់គំនិតជនជាតិខ្មែរ។ ប៉ុន្តែប្រសិនបើមានក៏ក្នុងន័យបម្រើអោយផលប្រយោជន៍នយោបាយប៉ុណ្ណោះ មិនមែនផុសចេញពីឆន្ទៈផ្ទាល់របស់ប្រជាជនទេ។
ផ្ទុយទៅវិញ នៅខាងក្រោយសំបកក្រៅនៃភាពរមទម្យ និងភាពស្ងប់ស្ងាត់របស់ប្រជាជនខ្មែរ ដែលលោកខាងលិចគិតថាមិនចូលចិត្តនិយាយរំលឹកពីអតីតកាលសម័យខ្មែរក្រហមនោះ ប្រជាជនខ្មែរមានលក្ខណៈពិសេសក្នុងការរក្សាទំនាក់ទំនងជាមួយអតីតកាល និងជនរងគ្រោះដែលបានបាត់បង់អាយុជីវិត។ តាមពិតទៅប្រជាជនខ្មែរចេះដើរបោះជំហានទៅមុខក្នុងជីវិត ដោយមិនចាំបាច់អង្គុយសោកសៅជាប្រចាំជាមួយអតីតកាលជូរចត់នោះទេ។
ការរំលឹកអតីតកាលក្នុងលក្ខណៈបុគ្គល ឬនៅតាមផ្ទះ វាពិបាកនឹងក្លាយជាការពិតមួយសម្រាប់មជ្ឈដ្ឋានលោកខាងលិចដែលគិតថា ខ្មែរអាចធ្វើបាន។ ដូច្នេះពួកគេ នៅតែគិតថា សង្គមខែ្មរជាសង្គមគថ្លង់មិនរំលឹកអតីតកាលសម័យខ្មែរក្រហម។ តាមពិតទៅ អ្នកធ្លាប់បានឆ្លងកាត់របបខ្មែរក្រហមមិនបំភ្លេចអតីតកាលដ៏ឈឺចាប់នោះចោលទេ។ អ្នករស់រានមានជីវិតតែងនិយាយរៀបរាប់ជាប្រចាំ និងជាចំហពីអតីតកាលនោះ នៅពេលណាពួកគេបានជួបមុខគ្នា។ ពួកគេនិយាយរឿងរ៉ាវផ្ទាល់ខ្លួនក្នុងន័យចែករំលែកបទពិសោធន៍អោយគ្នាទៅវិញទៅមក។ ឧទាហរណ៍ ជួនកាល ពេលកំពុងពិសារអាហារជួបជុំគ្នា ពួកគេនិយាយរំលឹកពីរឿងអ្វីមួយក្នុងសម័យខែ្មរក្រហម ដែលផុសចេញពីក្នុងចិត្តផ្ទាល់តែម្តង ដោយមិនចាំបាច់បង្ហាញទុក្ខសោកសង្រែងឡើយ។ លើសពីនេះ ចាស់ទុំធ្លាប់ឆ្លងកាត់របបខ្មែរក្រហមតែងប្រៀនប្រដៅកូនចៅ ឬក្មេងជំនាន់ក្រោយអោយខិតខំរៀនសូត្រ និងឧស្សាហ៍ព្យាយាម ដោយធ្វើការប្រៀបធៀបជាមួយទុក្ខលំបាកក្នុងសម័យពិឃាដនោះ។ ដូចនេះ ការរំលឹកប្រវត្តិសាស្ត្រ ឬអតីតកាលមិនចាំបាច់តែត្រូវរំលឹកជាលក្ខណៈទូលំទូលាយ ដើម្បីការចងចាំជាសមូហភាព ឬការបញ្ចេញទុក្ខសោកដូចលោកខាងលិចឡើយ ប៉ុន្តែ គេអាចនិយាយពីរឿងរ៉ាវ និងបទពិសោធន៍ផ្ទាល់ខ្លួន តាមបែបទស្សនៈខ្មែរ ដើម្បីប្រៀនប្រដៅកូនចៅអោយដើរផ្លូវល្អ និងមានអនាគតភ្លឺស្វាង។
ការរំលឹកអតីតកាលក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា និងពិធីបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ
យើងឃើញមានការឧទ្ទិសដល់ព្រលឹងអ្នកដែលបានចែកស្ថានទៅ តាមរយៈការប្រតិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងសង្គមខែ្មរ។ ជាទូទៅ ប្រជាជនខ្មែរមានជំនឿលើទ្រឹស្តីកម្មផល និងការចាប់ជាតិ។ មានន័យថា បច្ចុប្បន្នកាលជាលទ្ធផលនៃអំពើពីអតីតកាល ហើយជីវិតនៅថ្ងៃអនាគតអាស្រ័យទៅនឹងសកម្មភាពនាពេលបច្ចុប្បន្ន។ ដូចនេះ គេត្រូវធ្វើអំពើល្អដើម្បីទទួលកុសលផលបុណ្យសំរាប់អនាគតកាល។
នៅតាមគ្រួសារខ្មែរ គេតែងឧទ្ទិសរំលឹកគុណជាប្រចាំដល់ញាតិជិតឆ្ងាយដែលបានទទួលមរណកាល។ យើងអាចឃើញការប្រតិបត្តិទាំងនេះនៅតាមផ្ទះ តាមរយៈការសែនព្រេន និងបុណ្យស្រន់រំលឹកដល់ព្រលឹងដូនតា។ ការប្រតិបត្តិនៅក្នុងគ្រួសារ និងតាមរយៈបុគ្គលម្នាក់ៗនេះបង្ហាញអោយឃើញថា នេះជាការរំលឹកការចងចាំដល់ព្រលឹងអ្នកស្លាប់ជិតឆ្ងាយក្នុងវប្បធម៌ខ្មែរ។ គេមិនចាំបាច់រំលឹកព្រលឹងអ្នកស្លាប់ក្នុងសម័យក្រហមតែមួយប៉ុណ្ណោះទេ។ ដូចនេះ វាមិនមានការកាត់ផ្តាច់គ្នារវាងអតីតកាល និងបច្ចុប្បន្នកាល នៅក្នុងផ្នត់គំនិតខ្មែរឡើយ។ តាមរយៈពិធីសែនជូនដូនតា យើងឃើញថា វាហាក់ដូចជាមានទម្រង់នៃការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាជាក់ស្តែងរវាងអ្នករស់ និងអ្នកស្លាប់នៅក្នុងប្រពៃណីខ្មែរ។
ក្រៅពីការប្រតិបត្តិប្រចាំថ្ងៃក្នុងរង្វង់គ្រួសារ យើងឃើញប្រជាជនខ្មែរតែងឧទ្ទិសជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដល់ព្រលឹងដូនតា និងញាតិមិត្តជិតឆ្ងាយ ក្នុងកំឡុងពេលនៃពិធីបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌប្រពៃណីជាតិ។ គេតែងប្រារព្ធធ្វើពិធីនេះឡើងរយៈពេល ១៥ ថ្ងៃគឺ ចាប់ពីថ្ងៃ ១ រោជដល់ថ្ងៃទី ១៦ រោជ ខែភត្របុត្រ (ខែកញ្ញា)។ ភ្ជុំបិណ្ឌជាបុណ្យដែលធំជាងគេបង្អស់នៅក្នុងប្រពៃណីទំនៀមទំលាប់ខ្មែរ ដែលអ្នករស់រានមានជីវិតមកជួបជុំគ្នាឧទ្ទិសដល់ព្រលឹងអ្នកស្លាប់ទាំង ៧ សណ្តាន។ បើតាមជំនឿសាសនាខ្មែរ ក្នុងកំឡុងពេល ១៥ ថ្ងៃនោះ ព្រលឹងអ្នកស្លាប់នឹងដើររកញាតិសណ្តាននៅតាមវត្តអារាម ដើម្បីទទួលសំណែនដែលកូនចៅសែនថ្វាយ។ ជាថ្នូរមកវិញ ព្រលឹងដូនតានឹងប្រសិទ្ធិពរកុសលផលបុណ្យដល់កូនចៅ។
លើសពីនេះ ពិធីបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ ជាឱកាសសម្រាប់ព្រលឹងអ្នកស្លាប់ទូទៅ មិនថាចំពោះអ្នកស្លាប់នៅក្នុង មុន ឬក្រោយសម័យខ្មែរក្រហមនោះទេ។ ហើយពិធីនេះក៏ធ្វើឡើងសំរាប់ព្រលឹងសាកសពតែលតោលគ្មានញាតិសណ្តានផងដែរ។ ដូចនេះ យើងឃើញថាពិតជាមានការគោរពឧទ្ទិសដល់ព្រលឹងដូនតាក្នុងវប្បធម៌ខ្មែរ ទោះបីជាការឧទ្ទិសនោះមិនចំពោះតែងអ្នកបាត់បង់អាយុជីវិតក្នុងសម័យខ្មែរក្រហមក៏ដោយ។
សរុបមកវិញ លក្ខណៈពិសេសរបស់ប្រទេសកម្ពុជាបង្ហាញអោយឃើញថា មានទម្រង់ច្រើនបែបយ៉ាងក្នុងការចងចាំអតីតកាល និងការរំលឹកវិញ្ញាណក្ខន្ធដល់ព្រលឹងអ្នកស្លាប់។ គេមិនចាំបាច់ផ្តេកផ្តួលតាមម៉ូដែលគិតពិចារណារបស់លោកខាងលិច ដែលគ្របដណ្តប់ដោយការប្រល័យពូជសាសន៍ជនជាតិជ្វីស។ គម្រូរបស់បស្ចឹមប្រទេសនោះគឺ ប្រទេសណា ឬជនជាតិណា ដែលបានឆ្លងកាត់អំពើប្រល័យពូជសាសន៍នេះត្រូវតែរំលឹកជាប្រចាំ និងអធិកអធមអំពីអតីតកាលនេះ ដើម្បីចៀសវាងមិនអោយកើតមានជាថ្មីម្តងទៀតក្នុងពេលអនាគត។ ហើយការរំលឹក និងការចងចាំនេះត្រូវតែក្លាយជាកាតព្វកិច្ចមួយរបស់ប្រទេសនោះ និងប្រជាជននោះ។ ផ្ទុយទៅវិញ ការរំលឹក និងការចងចាំមានជារួចស្រេចនៅក្នុងផ្នត់គំនិត និងប្រពៃណីទំនៀមទំលាប់ប្រជាជនខ្មែរ៕
1អូជ្វីត (Auschwitz) ជាជំរុំប្រមូលផ្តុំជនជាតិជ្វីសធំជាងគេបង្អស់ ដែលកងទ័ពណាហ្សីអាល្លឺម៉ង់បានបង្កើតឡើងចន្លោះពីឆ្នាំ ១៩៤០ ដល់ ១៩៤៥ ក្នុងប្រទេសប៉ូឡូញ។ ជនជាតិជ្វីសទូទាំងអឺរ៉ុបត្រូវបានពួកណាហ្សីដឹកបញ្ជូនតាមរទេះភ្លើង។ គេបានប៉ាន់ប្រមាណថា បុរស ស្ត្រី និងកុមារចំនួន ១,១ លាននាក់ត្រូវបានគេសំលាប់ដោយយកទៅដុតទាំងរស់ក្នុងបន្ទប់ឧស្ម័នហ្គាស។
2ក្រៅពីការប្រារព្ធពិធីបង្សកូលនៅវាលពិឃាតជើងឯកដោយគណបក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាល គ្មានការរៀបចំពិធីផ្លូវការណាមួយជាសាធារណៈឡើយ។ ជុំវិញថ្ងៃរំលឹកនេះ គណបក្សកាន់អំណាចយកថ្ងៃ ៧ មករា ជំនួសវិញ ព្រោះវាជាកាលបរិច្ឆេទនៃការដួលរលំរបបប្រល័យពូជសាសន៍ខែ្មរក្រហម និងការរំដោះអោយប្រជាជនកម្ពុជារស់រានមានជីវិត។ ប៉ុន្តែ កាលបរិច្ឆេទនៅតែមានការជំទាស់ពីមជ្ឈដ្ឋានអ្នកនយោបាយមកពីគណបក្សប្រឆាំង។
ដោយ បូលីន ដាវីដ
ពីប្រទេសកាណាដា
អត្ថបទនេះជាការសរសេររួមគ្នារបស់លោក បូលីន ដាវីដ (អ្នកសារព័ត៌មាន និងជាអ្នកស្រាវជ្រាវផែ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ) លោក ឆែម រ៉េមី (អ្នកស្រាវជ្រាវផែ្នកនរវិទ្យា) កញ្ញា Marie-Ève Samson (អ្នកស្រាវជ្រាវផែ្នកនរវិទ្យា) អ្នកស្រី Eve-Lyne Cayouette Ashby (អ្នកស្រាវជ្រាវផែ្នកនរវិទ្យា) និងលោក តំ ប៉ូល (សមិទ្ធិករភាពយន្ត)។ ពីឆ្នាំ ២០០៧ ដល់ឆ្នាំ ២០១២ អ្នកទាំងប្រាំបានសហការគ្នាក្នុងគម្រោងស្រាវជ្រាវស្តីពីប្រវត្តិជីវិតរបស់ប្រជាជនទីក្រុងម៉ុងរ៉េអាល់ ដែលបានផ្លាស់ទីដោយសារសង្គ្រាម ដោយសារអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ និងការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស។ គម្រោងស្រាវជ្រាវនេះត្រូវបានដឹកនាំដោយមជ្ឈមណ្ឌលប្រវត្តិផ្ទាល់មាត់ និងរឿងរ៉ាវថតចំលងជាឌីជីថល ប្រចាំសាកលវិទ្យាល័យ Concordia ប្រទេសកាណាដា។ ក្រុមការងារខែ្មរ ដែលមានសមាជិកជាង៣០នាក់ បានដឹកនាំថត និងសម្ភាសអតីតជនភៀសខ្លួនខ្មែរ ដែលបានឆ្លងកាត់សម័យខែ្មរក្រហម។ លើសពីនេះ កូនខែ្មរកើតធំដឹងក្តីមួយចំនួននៅប្រទេសកាណាដាក៏ត្រូវបានសម្ភាសផងដែរ។
កាលពីពាក់កណ្តាលខែមេសាកន្លងមកនេះ ស្ទើរតែគ្រប់បណ្តាញសារព័ត៌មានបរទេសល្បីៗជុំវិញពិភពលោកបាននិយាយពីប្រទេសកម្ពុជា។ ប្រធានបទស្តីពីខួបទី៤០ឆ្នាំ (១៧ មេសា ១៩៧៥) នៃការឡើងកាន់អំណាចរបស់ខ្មែរក្រហមត្រូវបានកាសែត វិទ្យុ និងទូរទស្សន៍នានារបស់លោកខាងលិចផ្សព្វផ្សាយព្រោងព្រាត។ ភាគច្រើននៃបណ្តាញសារព័ត៌មានជាភាសាអង់គ្លេស និងបារាំងទាំងនោះបាននិយាយរំលឹកព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រ នៃការដួលរលំក្រុងភ្នំពេញ ជាពិសេសការចាប់ផ្តើមអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ដ៏ឃោរឃៅរបស់ពួកខែ្មរក្រហម ដែលបានផ្តាច់ជីវិតប្រជាជនខ្មែរជិតពីរលាននាក់ ក្នុងរយៈពេលជិត៤ឆ្នាំ (១៩៧៥-១៩៧៩)។ ក្រៅពីប្រធានបទនេះ ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយទាំងនោះក៏បានចោទជាសំណួរជាច្រើនដូចជា ហេតុអ្វីបានជាមិនមានការប្រារព្ធខួបទី៤០ឆ្នាំនេះ អោយបានទូលំទូលាយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា? តើប្រទេសកម្ពុជាចង់បំភ្លេចអតីតកាលដ៏ល្វីងជូរចត់នេះឬ? តើប្រជាជនខ្មែរខ្មាសអៀន ឬបាក់ស្បាតមិនចង់រំលឹកព្រឹត្តិការណ៍នេះ? តើអ្នករស់រានមានជីវិតមិនចង់និយាយរំលឹករឿងរ៉ាវនេះដល់កូនចៅរបស់ពួកគេ? តើយុវជនខែ្មរជំនាន់ក្រោយមិនចាប់អារម្មណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រខែ្មរក្រហម?
យើងសង្កេតឃើញថា ស្ទើរគ្រប់បណ្តាញសារព័ត៌មានបរទេសទាំងនៅអឺរ៉ុប និងអាមេរិចខាងជើងសុទ្ធសឹងតែលើកយកប្រធានបទទាំងនេះមកនិយាយដូចគ្នា។ ជាការឆ្លើយតប យើងខ្ញុំសូមព្យាយាមបកស្រាយ និងពន្យល់ប្រាប់សាធារណជនខែ្មរអោយដឹងពីហេតុ ដែល សារព័ត៌មានបរទេសទាំងនោះចូលចិត្តនិយាយបែបនេះ និងយល់ឃើញពីប្រទេសកម្ពុជាក្នុងផ្លូវបែបនេះ។ យើងក៏ព្យាយាមពន្យល់ត្រួសៗពីលក្ខណៈពិសេសមួយចំនួន ក្នុងប្រពៃណីខ្មែរចំពោះការរំលឹក និងការចងចាំអតីតកាល។
ប្រល័យពូជសាសន៍ជនជាតិជ្វីស និងកាតព្វកិច្ចនៃការចងចាំ
ចាប់តាំងពីសតវត្សន៍ទី២០មក អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ពីសំណាក់ពួកណាហ្សីមកលើជនជាតិជ្វីសនៅអឺរ៉ុបក្នុងកំឡុងពេលនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី២ (១៩៣៩-១៩៤៥) ត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាអំពើមនុស្សឃាតដំបូងគេ និងធំជាងបង្អស់នៅលើពិភពលោក។ នៅអឺរ៉ុប និងអាមេរិកខាងជើង អ្នកស្រាវជ្រាវបានសិក្សា និងបោះពុម្ភផ្សាយពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នេះ។ ការវិភាគស្វែងយល់ពីអំពើឃោរឃៅលើជនជាតិជ្វីសនេះត្រូវបានគេយកទៅជាគំរូសាកលមួយ ដើម្បីពិចារណាលើសោកនាដកម្មផ្សេងៗទៀត ដែលបានកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់នៅតាមបណ្តាប្រទេសនានាលើពិភពលោក មានជាអាទិ៍ប្រទេសកម្ពុជា និងរ្វាន់ដា ជាដើម។ តាមរយៈរបៀបពិចារណាបែបលោកខាងលិចនេះ គេសន្មត់ថា អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបប្រល័យពូជសាសន៍រងជំងឺបាក់ស្បាត ដោយសារពួកគេបានឆ្លងកាត់អំពើរហឹង្សាដ៏គួរអោយឈឺចាប់បំផុត។ ក្នុងកំរិតបុគ្គល គេសន្មតថា ជនរងគ្រោះម្នាក់ៗត្រូវតែនិយាយរៀបរាប់ពីអតីតកាលដ៏ជូរចត់នោះ ដើម្បីអោយធូរស្បើយក្នុងចិត្ត។ ក្នុងកម្រិតសមូហភាពថ្នាក់ជាតិទាំងមូល គេយល់ឃើញថា ជាចាំបាច់ត្រូវតែបង្កើតមនោសញ្ចេតនាអោយមានកាតព្វកិច្ចនៃការចងចាំមួយ (devoir de mémoire) ដើម្បីចៀសវាងមិនអោយមានសោកនាដកម្មបែបនេះកើតឡើងម្តងទៀតលើប្រជាជននៃប្រទេសនោះ។ ជាក់ស្តែង កាលពីដើមខែមករា ឆ្នាំ២០១៥ នេះ យើងឃើញមានការនិយាយអំពីការរំលឹកពីខួបទី៧០ នៃការរំដោះជំរុំប្រមូលផ្តុំអូជ្វីត1 (Auschwitz) តាមរយៈអត្ថបទ និងបទយការណ៍នានានៅតាមបណ្តាញសារព័ត៌មានធំៗនៅលើពិភពលោក។ លើសពីនេះ មានការប្រារព្ធពិធីរំលឹកខួបជាសាធារណៈដ៏អធិកអធមនៅតាមបណ្តាប្រទេសនានាក្នុងទ្វីបអឺរ៉ុប។
នៅក្នុងបរិបទនៃខួបទី៤០ឆ្នាំ នៃការចាប់ផ្តើមរបបប្រល័យពូជសាសន៍ខែ្មរក្រហម យើងឃើញសារព័ត៌មានបរទេសនិយាយព្រោងព្រាតពីប្រទេសកម្ពុជា។ សារព័ត៌មានបរទេសទាំងនោះផ្សព្វផ្សាយបែបនេះ ព្រោះពួកគេទទួលការអប់រំ និងឥទ្ធិពលពិចារណាបែបលោកខាងលិច ដោយផ្អែកលើម៉ូដែលត្រិះរិះចំពោះកាតព្វកិច្ចនៃការចងចាំ ក្រោយអំពើប្រល័យពូជសាសន៍លើជនជាតិជ្វីសបានកើតឡើង។ ផ្ទុយទៅវិញ នៅប្រទេសកម្ពុជា ព្រឹត្តិការណ៍នេះពុំមាននិយាយច្រើនទេ2 ។ ដូចបានបញ្ជាក់ពីខាងដើម សារព័ត៌មានលោកខាងលិចហាក់ឆ្ងល់ មិនយល់ពីភាពស្ងត់ស្ងាត់នេះ។ ពួកគេហាក់គិតថា រដ្ឋាភិបាលខ្មែរ និងប្រជាជនខ្មែរប្រហែលចង់បំភ្លេចចោលអតីតកាលដ៏ជូរចត់នេះ ដែលវាអាចជាគ្រោះថ្នាក់សំរាប់ក្មេងជំនាន់ក្រោយ។ ក្នុងនាមជាអ្នកស្រាវជ្រាវយើងសាកល្បងពិចារណាលើសំណួរមួយចំនួន។ បើយើងនិយាយពីកាតព្វកិច្ចនៃការចងចាំ តើគេអាចយកគំរូពិចារណានៃអំពើប្រល័យពូជសាសន៍លើជនជាតិជ្វីសមកអនុវត្តក្នុងករណីប្រទេសកម្ពុជាបានដែរឬទេ? តើការផ្សព្វផ្សាយការចងចាំ និងការប្រារព្ធអតីតកាលនេះត្រូវតែរៀបចំអោយដូចលោកខាងលិចតែម្តង? វាពិតជាពិបាកក្នុងការឆ្លើយសំណួរនេះ។
តើប្រជាជនខ្មែរចងចាំដូចម្តេច?
នៅក្នុងក្រសែភ្នែកជនបរទេស ឬតាមរយៈសំណេរលើសារព័ត៌មានលោកខាងលិច គេតែងគិតថាប្រជាជនខ្មែរមិននិយាយស្តីពីរឿងអតីតកាលសម័យខ្មែរក្រហមទេ ហើយប្រជាជនខ្មែរព្យាយាមបំភ្លេចរឿងរ៉ាវនេះចោលតែម្តង។ តាមពិតទស្សនៈបែបនេះរបស់ពួកបស្ចឹមប្រទេសគឺ បានត្រឹមតែយល់មួយផ្នែកតូចប៉ុណ្ណោះនៃសង្គម និងវប្បធម៌ខ្មែរ។ ពួកគេសំឡឹងតែពីសំបកក្រៅប៉ុណ្ណោះ ហើយរហ័សឆាប់ទាញសេចក្តីសន្និដ្ឋាន ដោយយោងតាមការគិតគូរបែបលោកខាងលិច ដែលគ្របដណ្តប់ដោយគំរូនៃប្រល័យពូជសាសន៍លើជនជាតិជ្វីស។
ដើម្បីសាកល្បងព្យាយាមយល់ពីការអនុវត្តន៍ជាក់ស្តែងក្នុងវប្បធម៌ខ្មែរ ចំពោះការចងចាំអតីតៈកាលសម័យខ្មែរក្រហម និងកាត្វកិច្ចចងចាំចំពោះព្រលឹងជនរងគ្រោះ គេត្រូវក្រឡេកទៅមើលការប្រតិបត្តិប្រចាំថ្ងៃក្នុងទំនៀមទំលាប់ព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរចំពោះដូនតា។ ពិតណាស់ ការសំដែងអារម្មណ៍ឧទ្ទិសជាសាធារណៈដល់ព្រលឹងជនរងគ្រោះហាក់ដូចជាកម្រមានណាស់ក្នុងផ្នត់គំនិតជនជាតិខ្មែរ។ ប៉ុន្តែប្រសិនបើមានក៏ក្នុងន័យបម្រើអោយផលប្រយោជន៍នយោបាយប៉ុណ្ណោះ មិនមែនផុសចេញពីឆន្ទៈផ្ទាល់របស់ប្រជាជនទេ។
ផ្ទុយទៅវិញ នៅខាងក្រោយសំបកក្រៅនៃភាពរមទម្យ និងភាពស្ងប់ស្ងាត់របស់ប្រជាជនខ្មែរ ដែលលោកខាងលិចគិតថាមិនចូលចិត្តនិយាយរំលឹកពីអតីតកាលសម័យខ្មែរក្រហមនោះ ប្រជាជនខ្មែរមានលក្ខណៈពិសេសក្នុងការរក្សាទំនាក់ទំនងជាមួយអតីតកាល និងជនរងគ្រោះដែលបានបាត់បង់អាយុជីវិត។ តាមពិតទៅប្រជាជនខ្មែរចេះដើរបោះជំហានទៅមុខក្នុងជីវិត ដោយមិនចាំបាច់អង្គុយសោកសៅជាប្រចាំជាមួយអតីតកាលជូរចត់នោះទេ។
ការរំលឹកអតីតកាលក្នុងលក្ខណៈបុគ្គល ឬនៅតាមផ្ទះ វាពិបាកនឹងក្លាយជាការពិតមួយសម្រាប់មជ្ឈដ្ឋានលោកខាងលិចដែលគិតថា ខ្មែរអាចធ្វើបាន។ ដូច្នេះពួកគេ នៅតែគិតថា សង្គមខែ្មរជាសង្គមគថ្លង់មិនរំលឹកអតីតកាលសម័យខ្មែរក្រហម។ តាមពិតទៅ អ្នកធ្លាប់បានឆ្លងកាត់របបខ្មែរក្រហមមិនបំភ្លេចអតីតកាលដ៏ឈឺចាប់នោះចោលទេ។ អ្នករស់រានមានជីវិតតែងនិយាយរៀបរាប់ជាប្រចាំ និងជាចំហពីអតីតកាលនោះ នៅពេលណាពួកគេបានជួបមុខគ្នា។ ពួកគេនិយាយរឿងរ៉ាវផ្ទាល់ខ្លួនក្នុងន័យចែករំលែកបទពិសោធន៍អោយគ្នាទៅវិញទៅមក។ ឧទាហរណ៍ ជួនកាល ពេលកំពុងពិសារអាហារជួបជុំគ្នា ពួកគេនិយាយរំលឹកពីរឿងអ្វីមួយក្នុងសម័យខែ្មរក្រហម ដែលផុសចេញពីក្នុងចិត្តផ្ទាល់តែម្តង ដោយមិនចាំបាច់បង្ហាញទុក្ខសោកសង្រែងឡើយ។ លើសពីនេះ ចាស់ទុំធ្លាប់ឆ្លងកាត់របបខ្មែរក្រហមតែងប្រៀនប្រដៅកូនចៅ ឬក្មេងជំនាន់ក្រោយអោយខិតខំរៀនសូត្រ និងឧស្សាហ៍ព្យាយាម ដោយធ្វើការប្រៀបធៀបជាមួយទុក្ខលំបាកក្នុងសម័យពិឃាដនោះ។ ដូចនេះ ការរំលឹកប្រវត្តិសាស្ត្រ ឬអតីតកាលមិនចាំបាច់តែត្រូវរំលឹកជាលក្ខណៈទូលំទូលាយ ដើម្បីការចងចាំជាសមូហភាព ឬការបញ្ចេញទុក្ខសោកដូចលោកខាងលិចឡើយ ប៉ុន្តែ គេអាចនិយាយពីរឿងរ៉ាវ និងបទពិសោធន៍ផ្ទាល់ខ្លួន តាមបែបទស្សនៈខ្មែរ ដើម្បីប្រៀនប្រដៅកូនចៅអោយដើរផ្លូវល្អ និងមានអនាគតភ្លឺស្វាង។
ការរំលឹកអតីតកាលក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា និងពិធីបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ
យើងឃើញមានការឧទ្ទិសដល់ព្រលឹងអ្នកដែលបានចែកស្ថានទៅ តាមរយៈការប្រតិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងសង្គមខែ្មរ។ ជាទូទៅ ប្រជាជនខ្មែរមានជំនឿលើទ្រឹស្តីកម្មផល និងការចាប់ជាតិ។ មានន័យថា បច្ចុប្បន្នកាលជាលទ្ធផលនៃអំពើពីអតីតកាល ហើយជីវិតនៅថ្ងៃអនាគតអាស្រ័យទៅនឹងសកម្មភាពនាពេលបច្ចុប្បន្ន។ ដូចនេះ គេត្រូវធ្វើអំពើល្អដើម្បីទទួលកុសលផលបុណ្យសំរាប់អនាគតកាល។
នៅតាមគ្រួសារខ្មែរ គេតែងឧទ្ទិសរំលឹកគុណជាប្រចាំដល់ញាតិជិតឆ្ងាយដែលបានទទួលមរណកាល។ យើងអាចឃើញការប្រតិបត្តិទាំងនេះនៅតាមផ្ទះ តាមរយៈការសែនព្រេន និងបុណ្យស្រន់រំលឹកដល់ព្រលឹងដូនតា។ ការប្រតិបត្តិនៅក្នុងគ្រួសារ និងតាមរយៈបុគ្គលម្នាក់ៗនេះបង្ហាញអោយឃើញថា នេះជាការរំលឹកការចងចាំដល់ព្រលឹងអ្នកស្លាប់ជិតឆ្ងាយក្នុងវប្បធម៌ខ្មែរ។ គេមិនចាំបាច់រំលឹកព្រលឹងអ្នកស្លាប់ក្នុងសម័យក្រហមតែមួយប៉ុណ្ណោះទេ។ ដូចនេះ វាមិនមានការកាត់ផ្តាច់គ្នារវាងអតីតកាល និងបច្ចុប្បន្នកាល នៅក្នុងផ្នត់គំនិតខ្មែរឡើយ។ តាមរយៈពិធីសែនជូនដូនតា យើងឃើញថា វាហាក់ដូចជាមានទម្រង់នៃការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាជាក់ស្តែងរវាងអ្នករស់ និងអ្នកស្លាប់នៅក្នុងប្រពៃណីខ្មែរ។
ក្រៅពីការប្រតិបត្តិប្រចាំថ្ងៃក្នុងរង្វង់គ្រួសារ យើងឃើញប្រជាជនខ្មែរតែងឧទ្ទិសជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដល់ព្រលឹងដូនតា និងញាតិមិត្តជិតឆ្ងាយ ក្នុងកំឡុងពេលនៃពិធីបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌប្រពៃណីជាតិ។ គេតែងប្រារព្ធធ្វើពិធីនេះឡើងរយៈពេល ១៥ ថ្ងៃគឺ ចាប់ពីថ្ងៃ ១ រោជដល់ថ្ងៃទី ១៦ រោជ ខែភត្របុត្រ (ខែកញ្ញា)។ ភ្ជុំបិណ្ឌជាបុណ្យដែលធំជាងគេបង្អស់នៅក្នុងប្រពៃណីទំនៀមទំលាប់ខ្មែរ ដែលអ្នករស់រានមានជីវិតមកជួបជុំគ្នាឧទ្ទិសដល់ព្រលឹងអ្នកស្លាប់ទាំង ៧ សណ្តាន។ បើតាមជំនឿសាសនាខ្មែរ ក្នុងកំឡុងពេល ១៥ ថ្ងៃនោះ ព្រលឹងអ្នកស្លាប់នឹងដើររកញាតិសណ្តាននៅតាមវត្តអារាម ដើម្បីទទួលសំណែនដែលកូនចៅសែនថ្វាយ។ ជាថ្នូរមកវិញ ព្រលឹងដូនតានឹងប្រសិទ្ធិពរកុសលផលបុណ្យដល់កូនចៅ។
លើសពីនេះ ពិធីបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ ជាឱកាសសម្រាប់ព្រលឹងអ្នកស្លាប់ទូទៅ មិនថាចំពោះអ្នកស្លាប់នៅក្នុង មុន ឬក្រោយសម័យខ្មែរក្រហមនោះទេ។ ហើយពិធីនេះក៏ធ្វើឡើងសំរាប់ព្រលឹងសាកសពតែលតោលគ្មានញាតិសណ្តានផងដែរ។ ដូចនេះ យើងឃើញថាពិតជាមានការគោរពឧទ្ទិសដល់ព្រលឹងដូនតាក្នុងវប្បធម៌ខ្មែរ ទោះបីជាការឧទ្ទិសនោះមិនចំពោះតែងអ្នកបាត់បង់អាយុជីវិតក្នុងសម័យខ្មែរក្រហមក៏ដោយ។
សរុបមកវិញ លក្ខណៈពិសេសរបស់ប្រទេសកម្ពុជាបង្ហាញអោយឃើញថា មានទម្រង់ច្រើនបែបយ៉ាងក្នុងការចងចាំអតីតកាល និងការរំលឹកវិញ្ញាណក្ខន្ធដល់ព្រលឹងអ្នកស្លាប់។ គេមិនចាំបាច់ផ្តេកផ្តួលតាមម៉ូដែលគិតពិចារណារបស់លោកខាងលិច ដែលគ្របដណ្តប់ដោយការប្រល័យពូជសាសន៍ជនជាតិជ្វីស។ គម្រូរបស់បស្ចឹមប្រទេសនោះគឺ ប្រទេសណា ឬជនជាតិណា ដែលបានឆ្លងកាត់អំពើប្រល័យពូជសាសន៍នេះត្រូវតែរំលឹកជាប្រចាំ និងអធិកអធមអំពីអតីតកាលនេះ ដើម្បីចៀសវាងមិនអោយកើតមានជាថ្មីម្តងទៀតក្នុងពេលអនាគត។ ហើយការរំលឹក និងការចងចាំនេះត្រូវតែក្លាយជាកាតព្វកិច្ចមួយរបស់ប្រទេសនោះ និងប្រជាជននោះ។ ផ្ទុយទៅវិញ ការរំលឹក និងការចងចាំមានជារួចស្រេចនៅក្នុងផ្នត់គំនិត និងប្រពៃណីទំនៀមទំលាប់ប្រជាជនខ្មែរ៕
1អូជ្វីត (Auschwitz) ជាជំរុំប្រមូលផ្តុំជនជាតិជ្វីសធំជាងគេបង្អស់ ដែលកងទ័ពណាហ្សីអាល្លឺម៉ង់បានបង្កើតឡើងចន្លោះពីឆ្នាំ ១៩៤០ ដល់ ១៩៤៥ ក្នុងប្រទេសប៉ូឡូញ។ ជនជាតិជ្វីសទូទាំងអឺរ៉ុបត្រូវបានពួកណាហ្សីដឹកបញ្ជូនតាមរទេះភ្លើង។ គេបានប៉ាន់ប្រមាណថា បុរស ស្ត្រី និងកុមារចំនួន ១,១ លាននាក់ត្រូវបានគេសំលាប់ដោយយកទៅដុតទាំងរស់ក្នុងបន្ទប់ឧស្ម័នហ្គាស។
2ក្រៅពីការប្រារព្ធពិធីបង្សកូលនៅវាលពិឃាតជើងឯកដោយគណបក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាល គ្មានការរៀបចំពិធីផ្លូវការណាមួយជាសាធារណៈឡើយ។ ជុំវិញថ្ងៃរំលឹកនេះ គណបក្សកាន់អំណាចយកថ្ងៃ ៧ មករា ជំនួសវិញ ព្រោះវាជាកាលបរិច្ឆេទនៃការដួលរលំរបបប្រល័យពូជសាសន៍ខែ្មរក្រហម និងការរំដោះអោយប្រជាជនកម្ពុជារស់រានមានជីវិត។ ប៉ុន្តែ កាលបរិច្ឆេទនៅតែមានការជំទាស់ពីមជ្ឈដ្ឋានអ្នកនយោបាយមកពីគណបក្សប្រឆាំង។
© រក្សាសិទ្ធិដោយ thmeythmey.com
