ភ្នំពេញ៖ «កូនឯងលំបាកប៉ុណ្ណឹងរអ៊ូ សម័យប៉ុលពត ពុកម៉ែលំបាកជាងកូនឯងរាប់រយដង»។ នេះជាឃ្លាដែលឪពុកម្តាយនៅក្នុងសង្គមខ្មែរ តែងប្រាប់ទៅកូនចៅ ដើម្បីអប់រំពួកគេឲ្យប្រឹងប្រែង និងព្យាយាមចំពោះការងារលំបាកនៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ យុវជន បាននិយាយដូចៗគ្នាថា ការទូន្មានរបស់ឪពុកម្តាយ ឬយាយតា ដោយប្រៀបធៀបទៅនឹងការលំបាកនាសម័យអាវខ្មៅ គឺជាគំរូនៃភាពតស៊ូ។
យុវជនបច្ចុប្បន្ន ដែលមានឪពុកម្តាយ ឬយាយតា ដែលបានឆ្លងកាត់របបខ្មែរក្រហម គឺតែងបានទទួលពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ពួកគាត់ ដោយបង្ហាញការលំបាកនៅក្នុងរបបនេះ មកអប់រំ និងណែនាំ ឲ្យមានការខិតខំប្រឹងប្រែង និងតស៊ូជម្នះការងារលំបាកទាំងឡាយ។
កញ្ញា ព្រិច ស្រីលក្ខណា និស្សិតបញ្ចប់ការសិក្សាបរិញ្ញាបត្រច្បាប់ នៅសាកលវិទ្យាល័យបាត់ដំបង បានឲ្យដឹងថា កន្លងមក ឪពុករបស់នាង តែងប្រាប់ឲ្យនាងខិតខំរៀន និងតស៊ូធ្វើការងារគ្រប់បែបយ៉ាង ដោយបានប្រៀបធៀបនិងការលំបាកនាសម័យប៉ុលពត។ បើតាមលក្ខណា កាលនាងនៅក្មេង ស្ទើរគ្រប់ពេលដែលនាងមានការលំបាក និងនិយាយប្រាប់ឪពុកពីឧបសគ្គរបស់ខ្លួននោះ ឪពុករបស់នាងតែងនិយាយពីការតស៊ូរបស់គាត់ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម មកអប់រំ និងលើកទឹកចិត្តឲ្យនាងឲ្យឈប់ត្អូញត្អែរតទៅទៀត។ «កូនឯងប៉ុណ្ណឹង លំបាកអ្វី សម័យប៉ុលពត ប៉ារែកដី ធ្វើស្រែ អត់បាយ…លំបាកជាងនេះរាប់រយដង»។ នេះជាការរម្លឹករបស់ លក្ខណា ពី សម្តីទូន្មានរបស់ឪពុកដែលពេលនេះមានវ័យ៥០ឆ្នាំ ហើយជាគ្រូបង្រៀនទៀតផង។
អ្នកកំពង់ឆ្នាំងរូបនេះ រំលឹកទៀតថា កាលនៅក្មេង នាងក៏តែងតបតសម្តីទៅកាន់ឪពុកវិញដែរ ដោយធៀបទៅនឹងសម័យស៊ីវីល័យដូចបច្ចុប្បន្ន ហើយនាងទើបនឹងយល់ច្បាស់ពីបំណងនៃការប្រៀនប្រដៅរបស់ឪពុក នៅពេលធំដឹងក្តី។
មានវ័យ២៥ កញ្ញា ព្រិច ស្រីលក្ខណា បញ្ជាក់យ៉ាងដូច្នេះថា៖«ដំបូង ខ្ញុំគិតថា ការស្តីប្រដៅរបស់គាត់ គឺហួសសម័យ ប៉ុន្តែពេលខ្ញុំធំឡើង ទើបខ្ញុំដឹងថាការពិតថា ពាក្យរបស់គាត់ទាំងអំបាលម៉ាន គឺមានបំណងឲ្យខ្ញុំតស៊ូនឹងការលំបាក»។
ស្រដៀងគ្នានេះ កញ្ញា ជៀន សៅលី ក៏តែងទទួលពាក្យប្រៀនប្រដៅទាំងនេះ ពីជីដូនរបស់ខ្លួន ដែរ។ ជាអ្នកស្រុកកំពង់ត្រឡាច ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង សៅលី បានវាចាថា លោកយាយរបស់នាង តែងទូន្មានថាកុំឲ្យខ្លាចការលំបាក និងខំតស៊ូរាល់កិច្ចទាំងឡាយ ដោយប្រៀបធៀបនឹងរបបវាលពិឃាត។ «ចៅឯង កើតក្នុងសម័យនេះ គឺសំណាងណាស់ កាលជំនាន់យាយមិនមានខោអាវស្អាតបាតអ៊ីចឹងទេ»។ នេះការបញ្ជាក់របស់សៅលី រម្លឹកពីយាយរបស់ខ្លួន ដែលបានស្តីបន្ទោសនាង នៅពេលនាងទិញសំលៀកបំពាក់ ឬរបស់របរប្រើប្រាស់នៅផ្សារម្តងម្កាល។ យុវតីសម្បុរសរូបនេះ បានរម្លឹកពីវាចារបស់លោកយាយរបស់នាងបន្តទៀតថា៖«កាលសម័យប៉ុលពត យាយអត់អីហូប និងធ្វើការលំបាកណាស់ បើចៅឯងកើតទាន់ជំនាន់នោះ ប្រហែលជាស្លាប់បាត់ហើយ ព្រោះសម័យនេះ ចៅហត់នឿយប៉ុណ្ណឹង ចៅត្អួញថាលំបាក…»។
យុវតីវ័យ២២ឆ្នាំរូបនេះ ថ្លែងសរសើរថា ដោយសារតែពាក្យប្រៀនប្រដៅខាងលើនេះ ទើបធ្វើឲ្យនាងខិតខំតស៊ូសិក្សារហូតក្លាយជាគ្រូបង្រៀនម្នាក់។ កញ្ញា ជៀន សៅលី បញ្ជាក់យ៉ាងដូច្នេះ៖«ពេលគាត់ស្តីប្រដៅដោយធៀបនឹងជំនាន់ប៉ុលពត ធ្វើឲ្យខ្ញុំមានកម្លាំងចិត្តតស៊ូបន្ថែមទៀត»។
មិនខុសគ្នាឡើយ លោក ធួន មុន្នី យុវជនមកពីខេត្តសៀមរាប ក៏ត្រូវឪពុកម្តាយ និងយាយតាស្តីបន្ទោស ដោយប្រាប់ពីការលំបាករបស់ពួកគាត់នាសម័យកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យដែរ។ «កាលខ្ញុំនៅតូច ម៉ៅងទៅរៀន ខ្ញុំអត់លុយទិញនំ យាយខ្ញុំថា ជំនាន់គាត់ហូបតែបាយកក ក៏អាចទៅរៀនបានដែរ»។ នេះជាការលើកឡើងរបស់មុនី្ន រម្លឹកកាលខ្លួននៅក្មេង ដែលត្រូវយាយរបស់ខ្លួនលើកឡើងពីរបបប៉ុលពត ដើម្បីបង្អាក់ខ្លួនកុំឲ្យទាលុយ។ ពេលនោះមុន្នី មានអារម្មណ៍ខឹង និងមិនសប្បាយចិត្តឡើយ តែក្រោយពេលធំដឹងក្តី មុន្នី បានភ្ញាក់ខ្លួនចំពោះការទូន្មានរបស់លោកយាយរបស់ខ្លួន ដែលបានណែនាំមុន្នីចង់ឲ្យចេះខិតខំតស៊ូជំនះភាពក្រីក្រ ដើម្បីសិក្សារៀនសូត្រឲ្យបានខ្ពង់ខ្ពស់។ «ពេលធំដឹងក្តី ទើបខ្ញុំដឹងថា ការស្តីបន្ទោសរបស់គាត់ គឺល្អ ព្រោះ ពេលខ្ញុំយកទិដ្ឋភាពនៃការលំបាកកាលសម័យខ្មែរក្រហម មកឆ្លុះបញ្ចាំងនៅពេលបច្ចុប្បន្ន បានធ្វើឲ្យខ្ញុំខិតខំតស៊ូជម្នះការលំបាកគ្រប់បែបយ៉ាង»។ នេះជាបញ្ជាក់របស់លោកមុន្នី។
និស្សិតដែលកំពុងបន្តការសិក្សាថ្នាក់អនុបណ្ឌិតទស្សនវិជ្ជារូបនេះ បានបន្តថា ពាក្យទូន្មានរបស់ជីដូនរបស់ខ្លួន បានជំរុញទឹកចិត្តលោក ឲ្យខំប្រឹងប្រែងរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។
ទាក់ទងនឹងបញ្ហានេះដែរ លោកបណ្ឌិត ឈត ប៊ុនថង សាស្ត្រាចារ្យទស្សនវិជ្ជានៅសាកលវិទ្យាល័យខេមរៈ បានថ្លែងថា ឪពុកម្តាយខ្មែរតែងមានទម្លាប់យកទស្សនវិទូព្រះពុទ្ធ ឬមនុស្សជោគជ័យមកធ្វើជាបង្អែក ដើម្បីអប់រំកូនចៅ។ «បច្ចុប្បន្ន ក្មេងៗ តែងវាយតម្លៃចំពោះការងាររបស់ពួកគេថាលំបាក ដូច្នេះទើបឪពុកម្តាយពួកគេ តែងយករបបខ្មែរក្រហម ដែលជារបបវេទនាជាងគេក្នុងពិភពលោក មកប្រៀបធៀប ដើម្បីជាមូលដ្ឋានណែនាំពួកគេ ឲ្យចេះតស៊ូនៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃ»។ នេះការបញ្ជាក់របស់បណ្ឌិត ឈត ប៊ុនថង ដោយបន្ថែមថា ឪពុកម្តាយ ក៏មិនគួរធ្វើឲ្យកូនលំបាកដូចរបបអាវខ្មៅ ដែលខ្លួនធ្លាប់ឆ្លងកាត់នោះដែរ។ លោកពន្យល់បន្តថា ការអប់រំ និងទូន្មានកូនចៅ ឪពុកម្តាយមិនគួរបង្រៀនក្មេង ដោយធ្វើឲ្យពួកគេយល់ថា ពួកគេកំពុងរស់នៅគ្រាន់បើជាងរបបខ្មែរក្រហម ដែលគេចាត់ទុកថា ជារបបអន់ថយបំផុតនោះ វានឹងធ្វើក្មេងៗ មិនរីកចម្រើន ពីព្រោះពួកគេរង់ចាំតែប្រៀបធៀបអ្វីៗនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម៕