ក្នុងបទសម្ភាសន៍ផ្តាច់មុខជាមួយសារព័ត៌មានថ្មីៗថ្ងៃទី ១ ខែវិច្ឆិកាកន្លងទៅ ឯកអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិកលោក William A.Heidt បានកត់សម្គាល់ពីការលូតលាស់ជាវិជ្ជមានបរិយាកាសជំនួញ និងសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា។ អគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិករូបនេះបន្ថែមដែរថា រហូតដល់ចប់អាណត្តិនេះ អ្វីដែលលោកមានមោទកភាពបំផុតនោះគឺ បានជួយកម្ពុជាអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនេះ។ លោកជឿជាក់ថា ក្នុងដំណាក់កាលថ្មីនៃការអភិវឌ្ឍបច្ចុប្បន្ន ការលើកស្ទួយទំនាក់ទំនងទ្វេភាគីរវាងកម្ពុជា និងអាមេរិកពិតជាមានសារសំខាន់ក្នុងការជួយជ្រោមជ្រែងកម្ពុជាដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមសេដ្ឋកិច្ច។
ខាងក្រោមនេះជាបទសម្ភាសន៍ទាំងស្រុងជាមួយឯកអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិកលោក William A.Heidt ៖
ថ្មីៗ៖ និយាយពីបញ្ហាធុរកិច្ច តើមានក្រុមហ៊ុនអាមេរិកប៉ុន្មានកំពុងដំណើរការនៅកម្ពុជា?
លោក William A.Heidt ៖ សហគមន៍ធុរកិច្ចរបស់យើងនៅកម្ពុជាគឺគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ណាស់។ បច្ចុប្បន្ន ក្រុមហ៊ុនធំរបស់អាមេរិកមានត្រឹមប្រហែល ២០ទេ ប៉ុន្តែអ្នកជំនួញតូចៗមានច្រើនណាស់។ ប្រជាជនខ្មែរអាមេរិកកាន់តែច្រើនត្រឡប់មកស្រុកខ្មែរ និងបើកជំនួញនៅទេនេះជាពិសេសផ្តោតលើផ្នែកបច្ចេកវិទ្យាតែម្តង។ ក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យាដែលល្អបំផុតមួយចំនួនៅស្រុកខ្មែរមានម្ចាស់ជាជនជាតិខ្មែរអាមេរិកផង។ ក្រុមហ៊ុនធំៗដូចលោកអ្នកបានស្គាល់ហើយដូចជា កូកាកូឡា, កាល់តិច និង ក្រុមហ៊ុន General Electric ជាដើម។ ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថា ភាពខ្លាំងរបស់សហគមន៍ធុរកិច្ចអាមេរិកយើងគឺ នៅក្នុងអាជីវកម្មតូចៗមានដូចជាភោជនីយដ្ឋាន, ក្រុមហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យា, ក្រុមហ៊ុនប្រឹក្សាច្បាប់, និងក្រុមហ៊ុនផ្សេងទៀតដែរ។
សភាពាណិជ្ជកម្មអាមេរិកនៅកម្ពុជាធ្វើការងារបានល្អណាស់ ហើយស្ថាប័ននេះក៏កំពុងពង្រីកខ្លួនធំជាងមុនទៀត។ ដូច្នេះយើងមានសហគមន៍ធុរកិច្ចមួយដែលសកម្មខ្លាំង។
ថ្មីៗ៖ តើលោកយល់ឃើញថា បរិយាកាសសម្រាប់ការធ្វើជំនួញនៅកម្ពុជាបែបណាដែរ?តើវាកាន់តែទាក់ទាញឬត្រូវការការកែលម្អបន្ថែមទៀត?
លោក William A.Heidt ៖ ខ្ញុំគិតថា កម្ពុជាត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាប្រទេសដែលមានភាពងាយស្រួលខ្លាំងណាស់ក្នុងការធ្វើជំនួញ។ ខ្ញុំគិតថា គេអាចធ្វើឲ្យវាកាន់តែងាយស្រួលថែមទៀត។ រដ្ឋាភិបាលអាចបង្កើនភាពងាយស្រួលសម្រាប់ក្រុមហ៊ុនចុះបញ្ជី និងធ្វើឲ្យមានភាពងាយស្រួលក្នុងបទបញ្ញត្តិការងារជាដើម។ ប៉ុន្តែជារួមវាងាយស្រួលរួចទៅហើយ។ វាមិនមានបញ្ហាទេ។
នៅពេលឃើញសហគមន៍ធុរកិច្ចអាមេរិកនៅកម្ពុជា ខ្ញុំកត់សម្គាល់ថា ក្រុមហ៊ុនភាគច្រើននៅទីនេះ គឺបម្រើតែទីផ្សារក្នុងស្រុកខ្មែរប៉ុណ្ណោះ។ ខ្ញុំគិតថា អ្នកចង់ឃើញនៅថ្ងៃណាមួយ ក្រុមហ៊ុនកាន់តែច្រើនមកវិនិយោគនៅកម្ពុជាដើម្បីបម្រើផ្នែកផលិតកម្ម សេវាកម្ម និងវិស័យផ្សេងទៀតដល់ទីផ្សារតំបន់ទាំងមូល។ ចំណុចនេះមិនទាន់កើតមានច្រើននៅកម្ពុជាទេ។ ដូច្នេះ វាជាបញ្ហាប្រឈមបន្ទាប់ ដែលត្រូវប្រែក្លាយកម្ពុជាទៅជាកន្លែងដែលទាក់ទាញក្នុងតំបន់សម្រាប់ការធ្វើជំនួញ។
រឿងមួយដែលសហរដ្ឋអាមេរិកព្យាយាមធ្វើបច្ចុប្បន្នគឺ ជួយកម្ពុជាឲ្យសម្រេចជោគជ័យក្នុងការជំរុញការវិនិយោគផ្នែកបច្ចេកវិទ្យាដើម្បីបម្រើទីផ្សារតំបន់ ដ្បិតថាបច្ចេកវិទ្យាកំពុងអភិវឌ្ឍទៅមុខរហ័សដែរ។
ថ្មីៗ៖ ចុះចំនួនប្រជាជនអាមេរិករស់នៅកម្ពុជាមានប៉ុន្មានហើយ?
លោក William A.Heidt ៖ មានតែវិធីមួយដែលយើងអាចដឹងបានគឺការចុះឈ្មោះនៅស្ថានទូត។ យើងមានប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងមួយចំពោះជនជាតិអាមេរិកដែលចុះឈ្មើ ហើយបើសិនជាមានបញ្ហាអ្វីមួយ យើងអាចទាកទងទៅពួកគាត់បានតាមរយៈសារអេឡិចត្រូនិក។ ខ្ញុំគិតថា អ្នកចុះឈ្មោះមានត្រឹមមួយម៉ឺននាក់ប៉ុណ្ណោះ ហើយវាប្រហែលជាស្មើត្រឹម មួយភាគបីប៉ុណ្ណោះនៃប្រជាជនអាមេរិកទាំងអស់ប៉ុណ្ណោះ។ ប្រជាជនអាមេរិកខ្លះមិនយកចិត្តទុកដាក់ ហើយក៏មិនបានចុះឈ្មោះ។ ប្រជាជនអាមេរិកដើមកំណើតខ្មែរវិញនោះមានច្រើន ហើយពួកគេមិនគិតថា ការចុះឈ្មោះចាំបាច់ឡើយ។ ខ្ញុំយល់ថា ប្រជាជនអាមេរិកមានប្រហែលបីឬបួនម៉ឺននៅកម្ពុជា។ ចំណែករៀងរាល់ឆ្នាំប្រជាជនអាមេរិកជាភ្ញៀវទេសចរមកកម្សាន្តនៅកម្ពុជាមានច្រើនជាងមួយសែននាក់។
ថ្មីៗ៖ លោកបានលើកឡើងពីវិស័យបច្ចេកវិទ្យា និងឌីជីថល ហើយនៅកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន វាមានក្រុមហ៊ុន Startups កាន់តែច្រើនកំពុងផ្តោតលើវិស័យទាំងអស់នេះ។ ស្ថានទូតអាមេរិកក៏បានរួមចំណែកច្រើនដែរក្នុងការជំរុញការអភិវឌ្ឍវិស័យនេះ។ តើលោកយល់ឃើញបែបណាចំពោះនិន្នាការទាំងនេះ?
លោក William A.Heidt ៖ ខ្ញុំយល់ថា វាមានការរីកចម្រើនច្រើនណាស់ក្នុងរយៈពេលពីរឬបីឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ ពីរឬបីឆ្នាំមុន ក្មេងៗនៅកម្ពុជាដែលមានចំណាប់អារម្មណ៍លើបច្ចេកវិទ្យា និងបើកអាជីវកម្មខ្លួនឯងនោះ បានត្រឹមតែសំឡឹងមើលអ្វីដែលកើតឡើងនៅថៃ ម៉ាឡេស៊ី ឬវៀតណាម និងព្យាយាមចម្លងតាមប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែពេលនេះ វាមាន Startups គ្រប់គ្រាន់ និងមនុស្សគ្រប់គ្រាន់ធ្វើការងារលើវិស័យនេះ។ ពួកគេចាប់ផ្តើមពិភាក្សាគ្នា និងមានភាពខ្លាំងចាប់ងើបឡើងក្នុងវិស័យជំនាញមួយចំនួនផង។ វិស័យបច្ចេកវិទ្យាហិរញ្ញវត្ថុ (FinTech) មានការរីកចម្រើននៅកម្ពុជា ហើយវាក៏មានក្រុមហ៊ុនរចនាហ្គេមល្អៗនៅកម្ពុជាថែមទៀត។ ប្រព័ន្ធជារួមគឺវាមានការវិវត្ត និងរីកលូតលាស់រហ័ស។
ប៉ុន្តែបញ្ហានេះគឺ វិស័យនេះលូតលាស់ឡើងនៅគ្រាប់ទីកន្លែងទូទាំងអាស៊ានទាំងមូលដូចជានៅបាងកក នៅសិង្ហបុរី និងគូឡាឡាំពួរជាដើម។ គេលូតលាស់រហ័ស កម្ពុជាចាំបាច់ត្រូវជំរុញឲ្យវាលូតលាស់រហ័សជាងនេះទៅទៀតដើម្បីតាមឲ្យទាន់គេ។
ថ្មីៗ៖ តើវាចាំបាច់ត្រូវមានការគាំទ្របន្ថែមមែនទេ?
លោក William A.Heidt ៖ ពិតហើយ វាត្រូវការការគាំទ្រផ្សេងៗគ្នា។ បញ្ហាជាច្រើនចាប់ផ្តើមដោះស្រាយដោយខ្លួនឯង។ ក្មេងៗជាច្រើនចាប់ផ្តើមចាប់អារម្មណ៍ គិតថា វាជាការងារល្អ។ ក្មេងៗកាន់តែច្រើនចាប់ផ្តើមមានជំនាញកុំព្យូទ័រ មានជំនាញវិស្វកម្មកម្មវិធីកុំព្យូទ័រ និងជំនាញសរសេរកូដដែលច្រើនឆ្ងាយជាងកាលពីបីឆ្នាំមុនដាច់។ កាលពីបីឆ្នាំមុនបញ្ហាធំបំផុតគឺធនធានមនុស្ស។ ឥឡូវនេះវានៅជាបញ្ហាដែរបញ្ហាវាចាប់ផ្តើមដោះស្រាយបញ្ហាខ្លួនឯងបានហើយ។ វាប្រាកដណាស់ថា វិស័យនេះត្រូវការការគាំទ្រ។ ហើយប្រទេសដទៃជាច្រើនរួមទាំងអាមេរិកផងនោះអាចរួមចំណែកជួយដោះស្រាយបាន។
ថ្មីៗ៖ និយាយពីធនធានមនុស្ស និងយុវជន តើលោកគិតថា យុវជនឥឡូវនេះកាន់មានជំនាញខ្លាំង និងមានសមត្ថភាពជាងមុនឬក៏យ៉ាងណា?
លោក William A.Heidt ៖វាមិនមែនជាបញ្ហប្រឈមដែលកម្ពុជាប្រឈមតែឯងទេ នៅអាមេរិកក៏ប្រឈមបញ្ហាស្រដៀងគ្នាដែរ ព្រោះយើងត្រូវធានាថា កម្លាំងពលកម្មជាពិសេសប្រជាជនក្មេងៗនោះមានជំនាញដែលគេត្រូវការ ដែលធានាបាននូវការលូតលាស់នៃសេដ្ឋកិច្ច។ វាសំខាន់ណាស់។
មានការងារច្រើនដែលយើងត្រូវធ្វើដើម្បីជំរុញឲ្យក្មេងៗប្តូរពីជ្រើសរើសរៀនថ្នាក់សាកលវិទ្យាល័យបួនឆ្នាំនេះ មករកកម្មវិធីបណ្តុះបណ្តាលបច្ចេកទេសវិញ។ នេះជួយឲ្យពួកគេមានជំនាញអនុវត្តការងារជាក់ស្តែង។ នៅស្រុកខ្មែរ វាមានការរីកចម្រើនច្រើនណាស់លើបញ្ហាធនធានមនុស្ស។ គិតមើល ២០ឆ្នាំមុនតើធនធានមនុស្សមានតិចប៉ុណ្ណា។
ប៉ុន្តែបញ្ហាប្រឈម គឺកម្ពុជាត្រូវព្យាយាមស្វែងរកគម្រូនៃការបណ្តុះបណ្តាលជំនាញបច្ចេកទេសដែលត្រឹមត្រូវ និងសក្តិសមសម្រាប់ខ្លួនឯង។ វាមានគម្រូនៃការអប់រំច្រើនណាស់។ អាល្លឺម៉ង់មានប្រព័ន្ធផ្ទាល់ខ្លួន សិង្ហបុរីមានប្រព័ន្ធផ្ទាល់ខ្លួនដែរ ហើយវៀតណាមក៏មានដូចគ្នា។ ចំណែកអាមេរិកមានប្រព័ន្ធផ្ទាល់ខ្លួនដែលមានលក្ខណៈចម្រុះដោយរដ្ឋាភិបាល ក្រុមហ៊ុន ក៏ដូចជាសាកលវិទ្យាធ្វើការរួមគ្នា។ ខ្ញុំគិតថា វាអាចសក្តិសមនឹងកម្ពុជា។ គម្រូអប់រំបច្ចេកទេសនៅអាល្លឺម៉ង់ស្ថិតក្រោមការដឹកនាំ និងការសម្រេចរបស់ថ្នាក់លើច្រើនជាង (more centralized) ហើយវៀតណាមក៏ដូចគ្នាដែរ។ ដូច្នេះហើយ បញ្ហាចម្បងរបស់កម្ពុជាគឺជ្រើសរើសគម្រូដែលសក្តិសមនឹងខ្លួនឯង។
ថ្មីៗ៖ និយាយដល់តួនាទីរបស់លោកជាឯកអគ្គរដ្ឋទូត តើអ្វីដែលជាសមិទ្ធផលរបស់លោកដែលគួរឲ្យមានមោទកភាពបំផុតនោះ?
លោក William A.Heidt ៖ វាជាការងារដែលរីករាយមួយ។ ខ្ញុំធ្វើការងារច្រើនណាស់ ហើយមានកម្មវីធីច្រើនផងដែរ ដោយធ្វើការងារជាមួយរដ្ឋាភិបាលផង, ជាមួយសហគមន៍ធុរកិច្ចផង ធ្វើការងារលើផ្នែកទំនាក់ទំនងសាធារណៈដូចជាធ្វើការជាមួយអ្នកកាសែត និងយុវជន បញ្ហាវប្បធម៌, បញ្ហាយោធា, ស្វែង រកអដ្ឋិធាតុទាហានអាមេរិកនៅកម្ពុជាក្នុងសម័យសង្គ្រាម (POW/MIA) និងធ្វើការងារលើបញ្ហាផ្សេងទៀតជាច្រើន។
អ្វីដែលខ្ញុំមានមោទកភាពបំផុតនោះគឺធ្វើការងារលើបញ្ហាអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច។ បញ្ហាប្រឈមខាងមុខរបស់កម្ពុជា គឺ ការប្រកួតប្រជែងជាមួយគេ។ កម្ពុជាលែងជាប្រទេសចំណូលទាបទៀតហើយ។ បច្ចុប្បន្ននេះកម្ពុជាជាប្រទេសចំណូលមធ្យមកម្រិតទាប។ ក្នុងរយៈពេលជាង ២០ឆ្នាំមកនេះ កម្ពុជាមានការអភិវឌ្ឍទៅមុខល្អ ហើយមានភាពវិជ្ជមានច្រើន។ សម្រាប់ពេល ២០ឆ្នាំទៅមុខ កម្ពុជាត្រូវផ្តោតលើការប្រកួតប្រជែងជាមួយវៀតណាម, ម៉ាឡេស៊ី ថៃ ឬប្រទេសផ្សេងទៀតដែរ។
ខ្ញុំគិតថា តាមរយៈកម្មវិធីរបស់យើង វាមានការផ្តោតយកចិត្តទុកដាក់លើការផលិតសម្ភារសម្រាប់ការធ្វើដំណើរ, បច្ចេកវិទ្យា, កសិកម្ម រួមជាមួយស្ត្រីក្នុងភាពជាសហគ្រិនជាដើម ដែលវាបានបង្ហាញប្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាថា អាមេរិកជាដៃគូដ៏ល្អដែលអាចជួយកម្ពុជាប្រកួតប្រជែងជាមួយគេលើពិភពលោក។ នេះក៏បង្ហាញឲ្យឃើញផងដែរថា ទំនាក់ទំនងល្អជាមួយអាមេរិកពិតជាមានសារសំខាន់ណាស់សម្រាប់ជួយគាំទ្រកម្ពុជាដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមក្នុងដំណាក់កាលបន្ទាប់នៃការអភិវឌ្ឍ។ នេះជាអ្វីដែលខ្ញុំមានមោទកភាពជាងគេ។
ហើយ វាមានភាពរីករាយខ្លាំងណាស់។ អ្នកដឹងទេ ខ្ញុំជាអ្នកសេដ្ឋកិច្ច ហើយវាជាអ្វីដែលខ្ញុំពេញចិត្តពេញចិត្តជាងគេ។ ដូច្នេះ វាគ្មានអ្វីដែលគួរឲ្យភ្ញាក់ផ្អើលទេដែលខ្ញុំផ្តោតលើការងារដែលខ្ញុំមានជំនាញនោះ។
ថ្មីៗ៖ លោកបានលើកឡើងថា ស្ត្រីនឹងមានតួនាទីចម្បងក្នុងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចក្នុងប្រទេសដូចជាកម្ពុជា។ តើដូច្នេះមែនទេ?
លោក William A.Heidt ៖ ពិតហើយ។ ខ្ញុំគិតថា កម្ពុជាគួរតែជាទីកន្លែងមួយងាយស្រួលជាងគេសម្រាប់ស្ត្រីក្នុងការធ្វើជំនួញនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ក៏ដូចជាងាយស្រួលសម្រាប់ស្ត្រីក្នុងការទទួលជោគជ័យក្នុងមុខជំនួញដែរ។ ពេលនិយាយដល់កម្ពុជា គេគួរគិតឃើញដល់ទីកន្លែងមួយដែលរដ្ឋាភិបាលរួមចំណែកច្រើនក្នុងការជួយជ្រោមជ្រែងស្ត្រីខ្លាំងជាងប្រទេសផ្សេងៗទៀត។ ហេតុអ្វីវាសំខាន់?
ក្រឡេកមើលការអភិវឌ្ឍកាលពី ២០ឆ្នាំ ចំណុចមួយដែលកម្ពុជាគួរមានមោទកភាពខ្លាំងបំផុតនោះគឺ ការជំរុញឱកាសអប់រំសម្រាប់ក្មេងស្រី។ កាលខ្ញុំមកកម្ពុជាកាលនោះ ក្មេងស្រីតិចតួចប៉ុណ្ណោះដែលបានទៅសាលារៀន ប៉ុន្តែពេលនេះក្មេងស្រីៗច្រើនណាស់ដែលមានលទ្ធភាពទៅរៀន។ មួយទៀត គឺសុខាភិបាល។ ក្នុងនោះមានការអភិវឌ្ឍគួរឲ្យកត់សម្គាល់លើបញ្ហាអត្រាមរណទារក និងសុខភាពមាតា។ ក្នុងន័យអភិវឌ្ឍជាមូលដ្ឋាន កម្ពុជាបានថែរក្សាស្ត្រីបានល្អប្រសើរណាស់។ចុះមានអ្វីត្រូវធ្វើបន្តទៀត?
នៅតាមសាកលវិទ្យាល័យមាននិស្សិតស្រីច្រើនដូចនិស្សិតប្រុស ហើយពួកគេត្រូវចូលប្រឡូកក្នុងទីផ្សារការងារ។ វានៅមានរបាំងខ្លាំងសម្រាប់ពួកគេជាស្ត្រី។ យើងឃើញមានក្នុងនោះមានស្ត្រីតិចតួចប៉ុណ្ណោះកាន់តំណែងជាន់ខ្ពស់ក្នុងជួររដ្ឋាភិបាល ក្នុងស្ថាប័នយុត្តាធិការ និងកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធជាដើមដូចជាយោធា។ ប៉ុន្តែយើងឃើញថា ស្ត្រីមានឱកាសច្រើនបំផុតក្នុងវិស័យជំនួញ ហើយវាជារឿងឆ្លាតវៃដែលកម្ពុជាត្រូវលើកស្ទួយបញ្ហានេះបន្ថែមដើម្បីធានាថាកម្ពុជាទីកន្លែងមួយក្នុងតំបន់ដែលស្ត្រីជោគជ័យបំផុតក្នុងវិស័យជំនួញ។ នៅកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន វាមានស្ត្រីគម្រូដ៏អស្ចារ្យនិងជោគជ័យក្នុងជំនួញច្រើនរួចទៅហើយ៕