អន្តរជាតិ
×![]()
ដោយ៖យ៉ន សុខន
ព្រះចន្ទគឺជាអង្គធាតុមួយនៅក្នុងលំហ ដែលមនុស្សប្រទះឃើញនៅលើមេឃស្ទើរតែរៀងរាល់រាត្រី ជាពិសេសនៅរាត្រីថ្ងៃពេញបូណ៌មី ដែលកើតមានរៀងរាល់មួយខែម្តង។ ប្រសិនបើផ្ទៃមេឃស្រឡះ ល្អ គ្មានពពក នៅយប់ថ្ងៃនោះគេនឹងឃើញរូបរាងព្រះចន្ទដ៏មូលក្រឡង់ រះដោយបញ្ចេញរស្មីភ្លឺ ស្រទន់មកលើភពផែនដី។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ នៅយប់ថ្ងៃខែដាច់ គេមិនអាចមើលឃើញ ព្រះចន្ទទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើផ្ទៃមេឃមិនត្រូវបាំងដោយពពកទេនោះ គេនឹងសង្កេតឃើញ មានតែដួងតារារាប់រយលានដែលរះជាមួយនិងពន្លឺភ្លឺព្រាកៗ។
ព្រះចន្ទគឺជាភពរណបរបស់ភពផែនដី។ ដូចគ្នាទៅនឹងភពរណបរបស់អង្គធាតុផ្សេងៗទៀត នៅក្នុងលំហដែរ ព្រះចន្ទធ្វើដំណើរគោចរជុំវិញផែនដី នៅលើគន្លងមួយដែលមានរាងស្ទើរមូល ហើយចម្ងាយរបស់វាធៀបនឹងផែនដីមានការប្រែប្រួល អាស្រ័យទៅតាមពេលវាលា។
ពេលខ្លះ ទីតាំងរបស់ព្រះចន្ទធៀបនឹងភពផែនដីគឺមានចម្ងាយឆ្ងាយជាងសព្វដង ហើយក៏ពេលខ្លះក៏ស្ថិតនៅ ទីតាំងដែលជិតនឹងផែនដីបំផុតដែរ។ ការណ៍នេះ ធ្វើឱ្យទំហំរបស់ព្រះចន្ទមើលពីភពផែនដី មានការ ប្រែប្រួលទៅតាមពេលវេលា ដែលពេលខ្លះមានទំហំតូច ហើយពេលខ្លះទៀតមានទំហំធំ។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ដោយសារតែកម្លាំងទំនាញដែលអង្គធាតុទាំងពីរទាញគ្នាទៅវិញទៅមកមានទំហំ ធំធេង ទើបធ្វើឱ្យគំរូគន្លង រវាងភពទាំងពីរនៅរក្សាដដែលពោលអង្គធាតុទាំងពីរមិនដែលរសាត់ អណ្តែតដាច់ចេញឆ្ងាយពីគ្នាឡើយ។ គេដឹងថា កម្លាំងទំនាញនៅលើព្រះចន្ទមានទំហំតូចជាងកម្លាំង ទំនាញ នៅលើភពផែនដី៦ដង។
នេះមានន័យថាកម្លាំងឬទម្ងន់របស់មនុស្សនៅលើព្រះចន្ទគឺស្មើនឹង ១/៦ នៃកម្លាំងឬទម្ងន់នៅលើ ភពផែនដី។ មួយវិញទៀតផ្ទៃរបស់ព្រះចន្ទមានទំហំតូចជាងផ្ទៃរបស់ភព ផែនដីខ្លាំង ព្រោះថាអង្កត់ផ្ចិតរបស់វាមានប្រវែង ៣ ៤៧២.២ គីឡូម៉ែតដែលត្រូវនឹង១/៤ នៃអង្កត់ ផ្ចិតរបស់ផែនដី។ គម្លាតជាមធ្យមរវាងព្រះចន្ទនិងផែនដីគឺ៣៨៤,៤០០ គីឡូម៉ែត ហើយសីតុណ្ហភាព ជាមធ្យមនៅលើភពរណបនេះគឺ -២០អង្សាសេ ដែលក្នុងនោះ សីតុណ្ហភាពទាបបំផុតគឺ -១៨៣ អង្សាសេ នៅពេលយប់ និងសីតុណ្ហភាពខ្ពស់បំផុតគឺ ១០៦អង្សាសេ នៅពេលថ្ងៃ។
តាមការសង្កេតដោយភ្នែកទទេពីដែនដី ព្រះចន្ទហាក់បីដូចជាផ្លាស់ប្តូរទ្រង់ទ្រាយរៀងរាល់ថ្ងៃក្នុងរយៈ ពេលមួយខែ ដូចជាពេលខែរនោច ពេលខែខ្នើត ពេលពេញវង់ និងពេលខែដាច់ជាដើម។ បាតុភូតនេះ កើតឡើងដោយសារមនុស្សមើលឃើញត្រឹមតែផ្នែកមួយរបស់ព្រះចន្ទដែលទទួលពន្លឺពីព្រះអាទិត្យ ប៉ុណ្ណោះ។
ក្នុងនោះផែនដីធ្វើដំណើរជុំវិញព្រះអាទិត្យ ហើយព្រះចន្ទធ្វើដំណើរជុំវិញផែនដី។ នៅពេល ដែលព្រះចន្ទស្ថិតនៅចន្លោះផែនដីនិងព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទមានពណ៌ខ្មៅដែលយើងមិនអាចមើលឃើញ ពីភពផែនដីទេ ហើយអ្វីដែលយើងមើលឃើញតែតារាព្រោងព្រាងរះមីរដេរដាស។ មួយចំហៀងទៀត ដែលគេមើលមិនឃើញ បានទទួលពន្លឺពីព្រះអាទិត្យ។
ក្រៅពីធ្វើដំណើរជុំវិញផែនដី ព្រះចន្ទធ្វើចលនារង្វិលខ្ញាល់ជុំវិញរបស់អ័ក្សរបស់ខ្លួនឯងក្នុងថេរវេលា ២៧ថ្ងៃ។ ផ្ទុយពីគំហើញបស់មនុស្ស ព្រះចន្ទធ្វើចលនាពីលិចទៅកើតបើធៀបជាមួយនឹងផែនដី តែដោយសារផែនដីធ្វើចលនារង្វិលខ្ញាល់តាមទិសដៅស្របនឹងទ្រនិចនាឡិកាគឺពីលិចទៅកើតដែរ ហើយមានល្បឿនលឿនជាងចលនារបស់ព្រះចន្ទ មនុស្សនៅលើផែនដីបែរជាមានអារម្មណ៍ថា ព្រះចន្ទកំពុងតែធ្វើដំណើរពីទិសខាងកើតទៅទិសខាងលិចវិញ។
នៅលើផ្ទៃរបស់ព្រះចន្ទ គេសង្កេតឃើញមានថ្មនិងធូលី ដែលក្នុងនោះថ្មនៅផ្ទៃខាងលើត្រូវបានបំបែក ឱ្យក្លាយជាកូនបំណែកតូចៗដោយសារការប៉ះទង្គិចជាមួយនឹងអាចម៍ផ្កាយ។ លើសពីនេះ ការប៉ះទង្គិច ទាំងនោះ ក៏បានបង្កើតឱ្យមានរង្វះតូចធំជាច្រើននៅលើឋានព្រះចន្ទផងដែរ ដែលរង្វះទាំងនោះមាន អង្កត់ផ្ចិតចាប់ពីតូចបំផុត(២-៣cm) រហូតដល់ទៅរាប់ពាន់គីឡូម៉ែត។ ក្នុងចំណោមនោះ រង្វះដែលធំ ជ្រៅ និងមានអាយុចំណាស់ជាងគេបង្អស់មានឈ្មោះថា អាងអៃកេន(Aitken basin) ដែលមានអង្កត់ ផ្ចិតប្រមាណ២៥០០គីឡូម៉ែត។ ភ្នំជាច្រើនដែលមានកម្ពស់រាប់ពាន់ម៉ែតស្ថិតនៅព័ទ្ធជុំវិញគែម នៃរង្វះដ៏ធំមួយនេះ៕
ឯកសារពិគ្រោះ
Tag:
វិទ្យាសាស្ត្រ
© រក្សាសិទ្ធិដោយ thmeythmey.com
