COVID-19
ជាតិ
សង្គមជាតិ
តើការហាមប្រាម ឬរឹតត្បិតការនាំចេញទំនិញក្នុងបរិការណ៍កូវីដ-១៩ បំពានច្បាប់ពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិដែរឬទេ?
រូបពីហ្វេសប៊ុកកំពង់ផែស្វយ័តក្រុងព្រះសីហនុ
×![]()
ដោយ៖ សុខ ប៊ុនថន
តាមរបាយការណ៍កាលពីថ្ងៃទី២៣ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២០កន្លងទៅ របស់អង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក (WTO) ប្រទេស និងដែនដីចំនួន៨០ ដែលជាសមាជិកអង្គការនេះ បានអនុវត្តការរឹតត្បិត-ហាមប្រាមការនាំចេញផលិតផលសំខាន់ៗរបស់ខ្លួន (ក្នុងនោះរួមមានកម្ពុជាផងដែរ) ជាការឆ្លើយតបនឹងការរីករាលដាលជាសាកលនៃមេរោគកូវីដ-១៩។ 
និន្នាការអវិជ្ជមាននេះ កំពុងគំរាមកំហែងសន្តិសុខស្បៀងរបស់ពិភពលោកម្តងទៀត បន្ទាប់ពីប្រទេសលើសាកលលោកប្រហែល១/៤ បានអនុវត្តវិធានការដូចគ្នានេះ កាលពីកំឡុងពេលពិភពលោកជួបវិបត្តិស្បៀងធ្ងន់ធ្ងរនៅឆ្នាំ ២០០៧-២០០៨ កន្លងទៅ។ គុណវិបត្តិចម្បងនៃវិធានការនេះ គឺការឡើងថ្លៃនៃទំនិញនៅទីផ្សារសាកល និងប៉ះពាល់ដល់ភាពទុកចិត្តរបស់អ្នកធ្វើជំនួញ ព្រមទាំងគំរាមកំហែងដល់ប្រព័ន្ធពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិផងដែរ។
ក្រោមវិធានរបស់អង្គការWTO ប្រទេស/ដែនដីជាសមាជិក ត្រូវធានាការគោរពគោលការណ៍មិនរើសអើង និងសេរីភាវូបនីយកម្មពាណិជ្ជកម្ម (មាត្រា I និង II នៃកិច្ចព្រមព្រៀងទូទៅស្តីពីពន្ធគយនិងពាណិជ្ជកម្ម - GATT 1994) ដែលតម្រូវឲ្យសមាជិកកាត់បន្ថយ ឬលុបបំបាត់របាំងពន្ធគយនានា ដែលរាំងស្ទះដល់លំហូរពាណិជ្ជកម្ម (មានករណីលើកលែង) ដោយផ្អែកលើកាលវិភាគសម្បទានរបស់សមាជិកនីមួយៗ។
ជាទូទៅ កាលណាគេនិយាយពីរបាំងពាណិជ្ជកម្ម គេតែងនឹកឃើញដល់វិធានការដែលធ្វើឲ្យរាំងស្ទះ ឬរឹតត្បិតលើ “ការនាំចូល” ពីព្រោះវាធ្វើឲ្យសមាជិកដទៃ ដែលមានសេដ្ឋកិច្ចពឹងផ្អែកលើការនាំចេញ ជួបផលប៉ះពាល់ជាអវិជ្ជមាន ហើយជាញឹកញាប់ គេតែងឃើញការប្តឹងផ្តល់គ្នានៅអង្គការWTO លើវិធានការដែលរាំងស្ទះការនាំចូលនេះ។ ផ្អែកលើនិន្នាការនេះ គេច្រើនច្រឡំសន្មត់ថា សមាជិកអាចមានសិទ្ធិដាក់របាំងហាមប្រាម ឬរឹតត្បិត “ការនាំចេញ” នូវផលិតផលទាំងស្រុងឬដោយផ្នែករបស់ខ្លួន ដោយមិនរំលោភច្បាប់ពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិឡើយ ដោយហេតុថាសកម្មភាពនេះប៉ះពាល់តែការនាំចេញរបស់ខ្លួនប៉ុណ្ណោះ។ នេះមិនមែនជាការយល់ត្រូវទាំងស្រុងឡើយ។
ជាការពិត សូម្បីអ្នកច្បាប់ពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិជាច្រើនក៏បានឯកភាពថា វិធាន/ច្បាប់របស់អង្គការWTO ភាគច្រើនគ្រប់គ្រងលើការរឹតត្បិតការនាំចូល ជាជាងការរឹតត្បិតការនាំចេញ។ ក្នុងចំណោម ៣៨ មាត្រា របស់ GATT មានតែ ៣ មាត្រាប៉ុណ្ណោះ គឺមាត្រា II, XI និង XX ដែលមានចែងច្រើនអំពីការរឹតត្បិតការនាំចេញ។ ដោយឡែក មាត្រា១២ របស់កិច្ចព្រមព្រៀងស្តីពីកសិកម្ម ក៏មានចែងដែរ ប៉ុន្តែផ្តោតតែលើការនាំចេញផលិតផលកសិកម្មប៉ុណ្ណោះ។
តើការហាមប្រាម ឬរឹតត្បិតការនាំចេញ អនុលោមតាម ឬរំលោភច្បាប់ពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ?
មាត្រា XI នៃ GATT បានកំណត់ថា សមាជិកអង្គការនេះ មិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យដាក់ ឬរក្សាវិធានការណា ដែលឈានដល់ការហាមប្រាម ឬរឹតត្បិតការនាំចូល-ចេញឡើយ ទាំងក្នុងរូបភាពជាកូតា អាជ្ញាប័ណ្ណនាំចូល-ចេញ ឬវិធានការដទៃ (លើកលែងជាពន្ធគយ ឬការយកម្រៃផ្សេងៗ ដែលមានផលប៉ះពាល់តិច និងតម្លាភាពច្រើនជាង និងមានកំណត់ក្នុងកាលវិភាគសម្បទាន)។ យ៉ាងណាក៏ដោយ មាត្រានេះអនុញ្ញាតឲ្យសមាជិកដាក់ការរឹតត្បិត-ហាមប្រាមការនាំចេញ ដរាបណាវិធានការនេះត្រូវបានអនុវត្ត “បណ្តោះអាសន្ន” ដើម្បី “បន្ធូបន្ថយការខ្វះខាតធ្ងន់ធ្ងរនៃផលិតផលអាហារ” និងផលិតផលផ្សេងទៀតដែល “ចាំបាច់” សម្រាប់ប្រទេសនាំចេញនេះ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ សមាជិកក៏អាចអនុវត្តការហាមប្រាម-រឹតត្បិតការនាំចេញបាន ប្រសិនបើវិធានការនោះមានភាព “ចាំបាច់” សម្រាប់ការអនុវត្តស្តង់ដារ ឬបទប្បញ្ញត្តិនានាសម្រាប់ការធ្វើចំណាត់ថ្នាក់ ឬធ្វើទីផ្សារ(ម៉ាឃីតធីង)របស់ផលិលផលនោះនៅឆាកអន្តរជាតិ (ឧ. តម្រូវឲ្យមានការវេចខ្ចប់ត្រឹមត្រូវសម្រាប់នាំចេញ)។ ការលើកលែងជាច្រើនទៀតក៏មានចែងផងដែរនៅក្នុងមាត្រា XX នៃច្បាប់នេះ ដែលរួមមាន៖ ភាពចាំបាច់សម្រាប់ការពាសុខភាពនិងអាយុជីវិតមនុស្ស សត្វ និងរុក្ខជាតិ ភាពចាំបាច់សម្រាប់អភិរក្សធនធានធម្មជាតិ ឬសម្រាប់ផលិតផលទុកប្រើប្រាស់ក្នុងឧស្សាហកម្មកៃច្នៃក្នុងស្រុក ។ល។
យ៉ាងណាមិញ ប្រសិនបើវិធានការនេះ ត្រូវបានដាក់លើផលិតផលកសិកម្មនាំចេញ មាត្រា១២ នៃកិច្ចព្រមព្រៀងស្តីពីកសិកម្ម តម្រូវឲ្យសមាជិកនោះ “ពិចារណាឲ្យបានត្រឹមត្រូវ” ទៅលើផលប៉ះពាល់នៃវិធានការនោះ លើសន្តិសុខស្បៀងរបស់ប្រទេសនាំចូល និងតម្រូវឲ្យប្រទេសដែលដាក់វិធានការនេះ ផ្តល់ព័ត៌មានជាលាយល័ក្ខអក្សរទៅកាន់គណៈកម្មាធិការស្តីពីកសិកម្មរបស់អង្គការនេះ និងពិភាក្សាជាមួយសមាជិកដែលជាអ្នកនាំចូលផលិតផលនោះជាមុនសិន។
ក្នុងស្ថានភាពដ៏លំបាកនៃការរាតត្បាតរបស់មេរោគកូវីដ-១៩នេះ សមាជិកទាំង ៨០ ខាងលើ បានរឹតត្បិតការនាំចេញផលិតផលចម្បងៗគិតចាប់តាំងពី ម៉ាសការពារមេរោគ ផលិតផលឱសថ សម្ភារៈបរិក្ខាពេទ្យ ផលិតផលអាហារ និងកសិកម្ម រហូតដល់ក្រដាសបង្គន់អនាម័យផងដែរ។ ក្នុងករណីមានការប្តឹងផ្តល់គ្នា ប្រទេសទាំងនោះត្រូវមានហេតុផល និងភស្តុតាងរឹងមាំ ដើម្បីធានាថា វិធានការដែលខ្លួនអនុវត្តពិតជាគោរពតាមលក្ខខណ្ឌខាងលើ (១)ទាំងថេរៈវេលានៃការហាមប្រាម-រឹតត្បិត (តើ “បណ្តោះអាសន្ន” នោះមានរយៈពេលប៉ុន្មានថ្ងៃ ខែ ឬឆ្នាំ) (២) ទាំងភាពចាំបាច់នៃវិធានការ (តើសមាជិកនោះបានអនុវត្តវិធានការផ្សេងដែលល្អជាងនេះ ហើយមិនប៉ះពាល់ការនាំចេញដែរឬនៅ) (៣)ទាំងសារៈសំខាន់នៃផលិតផលដែលត្រូវហាមប្រាម-រឹតត្បិតការនាំចេញ (តើសមាជិកដែលរឹតត្បិតការនាំចេញអង្ករ ពិតជាកំពុងខ្វះអង្ករឬនៅ ឬតើសមាជិកដែលរឹតត្បិតការនាំចេញក្រដាសបង្គន់អនាម័យពិតជាកំពុងប្រើប្រាស់ផលិតផលនោះក្នុងស្រុកខ្លួនឬទេ) និង(៤) ការផ្តល់ព័ត៌មានដល់អង្គការនេះ និងការពិគ្រោះជាមួយសមាជិកពាក់ព័ន្ធមុនរឹតត្បិតការនាំចេញផលិតផលកសិកម្ម។
ដោយសារការហាមប្រាម-រឹតត្បិតការនាំចេញនេះ នៅមានកម្រិតទាំងផ្នែកគតិយុត្តិ និងភាពមិនច្បាស់លាស់ច្រើននៃលក្ខខណ្ឌកំណត់ ទើបវិធានការហាមប្រាម-រឹតត្បិតការនាំចេញនេះ ក្លាយជាកម្មវត្ថុនៃជម្លោះធំៗមួយចំនួន ពិសេសករណី ចិន-ផលិតផលវត្ថុធាតុដើម (២០០៩) ដែលប្តឹងដោយអាមេរិក សហភាពអឺរ៉ុប និងម៉ិកស៊ីកូ និងករណីចិន-ធនធានកម្រ ដែលប្តឹងដោយអាមេរិក សហភាពអឺរ៉ុប និងជប៉ុន (២០១២)។ ពេលនោះ ចៅក្រមអង្គឧទ្ធរណ៍របស់អង្គការWTO បកស្រាយលក្ខខណ្ឌនៅមួយៗដោយផ្អែកលើយុត្តិសាស្ត្រជាច្រើន ដើម្បីបំពេញចន្លោះច្បាប់ដែលចែងមិនច្បាស់លាស់នេះ។ ដូចនេះ ដើម្បីកំណត់ថាតើវិធានការហាមប្រាម-រឹតត្បិតការនាំចេញនេះ ពិតជារំលោភបំពានច្បាប់ពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិឬទេ គឺអាស្រ័យលើហេតុផល និងភស្តុតាងរបស់ភាគី ចំពោះលក្ខខណ្ឌទាំងនោះ៕
លោក សុខ ប៊ុនថន ជាអតីតគ្រូបង្រៀនផ្នែកសិក្សាអន្តរជាតិ (DIS-IFL) នៃសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ និងសព្វថ្ងៃកំពុងបន្តការសិក្សាផ្នែកច្បាប់ពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ នៅ University of Leeds នៃចក្រភពអង់គ្លេស
© រក្សាសិទ្ធិដោយ thmeythmey.com
