ជាតិ
បទវិភាគ
សង្គមជាតិ
នយោបាយជាតិ
×![]()
ដោយ: សារព័ត៌មានថ្មីៗ
ការអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេសគឺ ពឹងផ្អែកលើធនធានមនុស្ស ដែលមានការអប់រំប្រកបដោយគុណភាព សីលធម៌ ការទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ និងទំនុកចិត្ត។ ពាក្យចាស់លោកពោលថា៖ «បើក្បាលមិនរឹង កន្ទុយច្បាស់មិនត្រង់»។ បើគ្មានទំនុកចិត្ត គឺគ្មានភាពកក់ក្តៅ។ បើគ្មានភាពកក់ក្តៅ គ្មានកម្លាំងធ្វើការ។ បើគ្មានទឹកចិត្តធ្វើការ គ្មានលទ្ធផល។ គ្មានលទ្ធផល ធ្វើឲ្យផែនការមិនបានសម្រេច។ បើផែនការមិនបានសម្រេច ធ្វើឲ្យបាត់បត់ឱកាស។ បាត់បង់ឱកាស គឺបាត់បង់ភាពជាម្ចាស់ការ។ បាត់បង់ភាពម្ចាស់ការ គឺអ្នកដទៃចូលជ្រៀតជ្រែក។ អ្នកដទៃចូលជ្រៀតជ្រែក យើងចុះខ្សោយ។ យើងចុះខ្សោយ គេធ្វើបាបយើង។ គេធ្វើបាបយើង គឺយើងរើបម្រាស់។ ពេលយើងរើបម្រាស គេគាបយើងបន្ថែមទៀត។ គេគាបយើងបន្ថែម យើងរើបម្រាសបន្ថែម ...។ គឺច្បាស់ជាវិលទៅវិលមករហូត មិនចេះចប់ មិនចេះហើយ។ ដូចពាក្យចាស់លោកពោលថា៖ «អ្នកមានមិនដែលបី ត អ្នកក្រមិនដែលដល់ទៅបីជាន់»។
ភាពជាអ្នកដឹកនាំ នៅដំណាក់កាលចុងក្រោយ គឺអាស្រ័យលើពាក្យ«ភាពកក់ក្តៅ និងទំនុកចិត្ត»។ បើនិយាយផ្សេងធ្វើផ្សេង ម្តេចនឹងមានទំនុកចិត្តទៅ? បើគ្មានទំនុកចិត្ត ម្តេចនឹងមានភាពកក់ក្តៅទៅ? នៅពេលកូនចៅមិនស្តាប់ម៉ែឪ ប្តីប្រពន្ធឈ្លោះគ្នារាល់ថ្ងៃ រាល់ខែ តើក្រុមគ្រួសារមានភាពកក់ក្តៅយ៉ាងម្តេច? ដូច ខុង ជឺ និយាយអ៊ីចឹង៖ មនុស្សមិនមែនរស់ដោយសារតែចំណីអាហារ ស៊ីចុកបុកទំពារនោះទេ គឺដោយសារដង្ហើម។ គាត់ចង់និយាយថា៖ មនុស្សរស់ដោយសារ ភាពកក់ក្តៅ និងទំនុកចិត្ត។ មានអ្នកមានតិចណាស់ ដែលអាចដេកលក់ស្រួលរៀងរាល់យប់ និងមានចិត្តស្រឡះ។ ភាពកក់ក្តៅ និងទំនុកចិត្ត មិនមែននិយាយឲ្យតែរួចពីមាត់នោះទេ គឺទាមទារការអនុវត្តជាក់ស្តែង ហើយឲ្យចំចំណុចរសើបទៀតផង។ ឧទាហរណ៍ ក្រុមគ្រួសារគ្រូបង្រៀន គឺត្រូវទទួលការព្យាបាលជំងឺដោយឥតបង់ថ្លៃ... នេះជាភាពកក់ក្តៅ។កូនត្រូវរៀនសូត្រ ដោយមិនបាច់បង់ប្រាក់....។ តែប៉ុណ្ណឹង គឺដូចដំឡើងប្រាក់ខែឲ្យគាត់១០លានរៀលអ៊ីចឹង។ តើរកឯណាបាន?
សម័យរាជការឈីង តួអង្គវៃយ៉ាង ចាប់ផ្តើមកសាងទំនុកចិត្តមនុស្សដោយប្រើឲ្យលី សសរ ហើយឲ្យប្រាក់ជារង្វាន់...។ បន្ទាប់មកដោះស្រាយទំនាស់ដោយឈរលើសច្ចៈភាព និងយុត្តិធម៌...។ ខ្ញុំគិតថារឿងធនធានមនុស្ស គឺអាចជប់បាន៥០ម៉ឺននាក់ភ្លាមៗ បើមនុស្សមានទំនុកចិត្ត និងភាពកក់ក្តៅ។ តែអ្វីដែលពួកគេយល់ខុសនោះ គឺគេយល់ថា លុយកាក់ជាដំណោះស្រាយ។ និយាយបែបម្យ៉ាងទៀត គ្មានលុយកាក់ យើងអាចរស់បាន តែបើគ្មានចិត្ត និងការជឿជាក់ ទោះជាមាន១០ម៉ឺនដុល្លារក្នុងមួយខែ ក៏ពិបាករស់នៅដោយសុខស្រួលដែរ។ ឧទាហរណ៍ ជនជាតិឃើដ នៅសម័យសាដាម គឺមានប្រជាជនជាច្រើន ដែលរត់ទៅសុំសិទ្ធិជ្រកកោននៅបរទេស ដូចជាអូស្ត្រាលី អាមេរិក បារាំង អង់គ្លេសជាដើម...។ តែក្រោយមក រដ្ឋាភិបាលបានដាក់គោលនយោបាយជាតិរួមមួយគឺ អ្នកដែលមានសញ្ញាបត្របណ្ឌិត ហើយមានចិត្តចង់វិលមកប្រទេសវិញ ត្រូវផ្តល់អភ័យឯកសិទ្ធិពិសេស គឺប្រហាក់ ប្រហែលនឹងតំណាងរាស្ត្រ មិនអាចចាប់ចងបាន បើគ្មានទោសជាក់ស្តែង។ អាចប្តឹងផ្តល់បាន តែមិនអាចជាប់ទោសលើសពី៥ឆ្នាំ។ នេះគេហៅថាកសាងទំនុកចិត្ត គឺមិនបាច់ចាយលុយទេ ព្រោះលុយគេចាយមិនអស់ទៅហើយ។ តែបើយើងនិយាយពីការចាយចិត្ត គេច្បាស់ជាសើចចំអកឲ្យយើងថា៖សម័យគេចាយលុយទៅហើយ គឺមិនមែនចាយចិត្តនោះទេ។ អ៊ីចឹងត្រូវសួរទៅវិញថា៖ ចាយលុយ ឬចាយចិត្ត តើអ្នកណាជាអ្នកបង្កើតវប្បធម៌ហ្នឹង? ចម្លើយគឺមនុស្ស មិនមែនខ្មោចព្រាយបិសាច ឬព្រះឥន្ទ្រ ព្រះព្រហ្ម…មកពីណា ទេ។ បើមនុស្សជាអ្នកបង្កើតវប្បធម៌ចាយលុយជាងចាយចិត្ត ហេតុអីបានជាមិនអាចនាំគ្នាបង្កើតវប្បធម៌ចាយ ចិត្ត ឲ្យធំជាងចាយលុយ? បើមិនអាច គឺមកពីមនុស្សគ្មានឆន្ទៈពិតប្រាកដហ្នឹងហើយ។ ឲ្យតែមនុស្សចាយចិត្ត ជាងចាយលុយ គឺអ្វីៗក៏អាចដោះស្រាយបានដែរ អំពើពុករលួយក៏កាត់បន្ថយ ចោរកម្មអសន្តិសុខសង្គម ក៏កាត់បន្ថយ...។
ខ្ញុំគិតថា អ្នកដឹកនាំជំនាន់ក្រោយត្រូវតែផ្លាស់ប្តូរសតិនៃការគិត។ ឫសគល់ចម្បងនៃបញ្ហាទាំងអស់ គឺមកពីចិត្ត។ គឺចិត្តគំនិតគិតថាលុយសំខាន់។ លុយសំខាន់បានជាទៅចាប់អំណាចឲ្យជាប់ រហូតមានជំងឺតួឯក ជំងឺអាត្មានិយម អត្តនោម័ត និងផ្តាច់ការជាដើម។ ចុងបញ្ចប់នៃជីវិតមនុស្ស សូម្បីកាក់នៅក្នុងមាត់ សក់មួយសរសៃលើក្បាល ក៏យកទៅមិនបានផង។ ហេតុតែលុយកាក់សំខាន់ បានធ្វើឲ្យអ្នកទាំងអស់គ្នាធ្វើការគ្មានថ្ងៃសម្រាក។ ហេតុតែចំណងលុយកាក់រឹតកាន់តែតឹង បានជាអ្នកទាំងអស់គ្នាគ្មានមិត្តយល់ចិត្ត គឺយល់តែលុយ។ ចិត្តរឹងមាំពោរពេញទៅដោយទំនុកចិត្ត និងភាពកក់ក្តៅ ទើបជាអ្វីដែលមនុស្សម្នាគ្រប់គ្នាចង់បានពិតប្រាកដ។
ដូច្នេះបញ្ហានៃវិស័យអប់រំមិនមែនអំពើពុករលួយ ឬភាពអសកម្មនៃមន្ត្រី ឬខ្វះធនធានមនុស្សនោះទេ គឺមកពីទឹកចិត្ត ខ្វះទំនុកចិត្ត ខ្វះភាពកក់ក្តៅក្នុងចិត្ត។ មើលប្រទេសជប៉ុនម្តង បន្ទាប់ពីចាញ់សង្គ្រាមលោកលើកទី២ អ្វីៗក៏មិនសល់ដែរ។ (ដូចខុងមិញនិយាយថា៖ «ក្រៅពីក្បាលនៅលើ-ក អ្វីក៏គ្មានទៀតដែរ») ប៉ុន្តែជប៉ុនមានរបស់ម្យ៉ាងគឺ«ចិត្ត»។ ទឹកចិត្តដែលផ្តល់ភាពកក់ក្តៅ និងទំនុកចិត្ត ធ្វើឲ្យគេដាក់វិស័យអប់រំជាអាទិភាពចម្បង។ បើតាមខ្ញុំចាំមិនខុសទេ ជនជាតិជប៉ុន ដែលមិនបង្រៀនកូននៅផ្ទះនៅសម័យនោះ គឺមានទោសស្មើនឹងក្បត់ជាតិ...។
ខ្ញុំឃើញជំហានដំបូងរបស់លោករដ្ឋមន្ត្រី ហង់ ជួនណារ៉ុន គឺកសាងទំនុកចិត្ត នោះគឺជាជំហានត្រឹមត្រូវ និងចាំបាច់បំផុត។ គាត់ជ្រើសរើសការកសាងទំនុកចិត្ត និងភាពកក់ក្តៅដល់មន្ត្រីក្រោមឱវាទគ្រប់រូបភាព។ នេះទើបជាអ្នកដឹកនាំ ដែលមានទឹកចិត្ត ទស្សនៈវែងឆ្ងាយ និងត្រឹមត្រូវ។ គាត់ត្រូវធ្វើកិច្ចការជាច្រើនទៀតដើម្បីព្យាបាលជំងឺ«ទំនុកចិត្ត» និងគាស់ខ្មោចនៃភាព«កក់ក្តៅ»ឡើងមកវិញជាបន្តបន្ទាប់។ គ្រួបង្រៀន និងអ្នកអប់រំត្រូវតែជាអាទិភាពក្នុងវិស័យអប់រំ។ គ្រូបង្រៀនជាអ្នកព្យាបាលជំងឺសង្គមគ្រប់បែបយ៉ាង។ គ្រូបង្រៀនជាអ្នកដាំចិត្តសន្តិភាព សេរីភាព ភាពកក់ក្តៅ ដែលពោរពេញទៅដោយទំនុកចិត្ត។ តែបើគាត់គ្មានភាពកក់ក្តៅ គ្មានចិត្តសន្តិភាព គ្មានទំនុកចិត្ត សម្រាប់គ្រូបង្រៀនម្នាក់ៗទៅហើយនោះ តើឲ្យពួកគាត់ទៅដាំ ទៅប្រាប់ដល់សិស្សានុសិស្សយ៉ាងម៉េ្តចទៅ? គឺច្បាស់ជាដូចពាក្យចាស់លោកពោលថា «គីង្គក់លក់ថ្នាំស្រែង» ជាមិនខាន។
សម័យនេះ កុំថាឡើយឲ្យកូនស្រីរៀបការជាមួយគ្រួបង្រៀន សូម្បីតែមានមិត្តភក្តិជាគ្រូបង្រៀន ក៏ខ្លាចខ្លួនឯងថោកទាបទៅតាមនោះដែរ។ នេះគឺជារឿងគួរឲ្យឈឺចាប់ណាស់ សម្រាប់អ្នកអប់រំ...។ ជំហានបន្ទាប់របស់លោករដ្ឋមន្ត្រីអប់រំ គួរតែផ្តោតលើភាពកក់ក្តៅ និងសន្តិភាពនៅក្នុងចិត្ត។ មានបីចំណុច៖ ទី១ ទំនុកចិត្ត។ ទី២ ភាពកក់ក្តៅ។ ទី៣សន្តិភាពនៅក្នុងចិត្ត គឺសុទ្ធតែជាចំណុចសំខាន់ក្នុងការដឹកនាំអង្គភាព ឬសង្គមជាតិ។
មកដល់ពេលនេះ ទំនុកចិត្តទើបតែធ្វើបានត្រឹមតែមួយជំហានប៉ុណ្ណោះ គឺនៅសល់ជាង១០០ជំហានទៀត។ "ភាពកក់ក្តៅ" ចាប់ផ្តើមឈានជាជំហានៗហើយ ប៉ុន្តែមិនទាន់ដឹងលទ្ធផលយ៉ាងម៉េចនៅឡើយទេ គឺត្រូវប្រឹងជាបន្តបន្ទាប់ទៀត។ "សន្តិភាពក្នុងចិត្ត" មិនទាន់បានចាប់ផ្តើមបោះជំហានឈានទៅមុខនៅឡើយទេ ឬអាចនិយាយបានថា៖ កំពុងធ្វើផែនការ តែមិនអាចរង់ចាំដល់២០១៨នោះទេ។ ៥ឆ្នាំក្រោយ ច្បាស់ជាមានការប្រែប្រួលច្រើនណាស់។ បើយកចិត្តគ្រូបង្រៀនមិនបាន គឺសន្មតថា បរាជ័យមុនច្បាំង។ ដូចក្បួនសឹកពោលថា៖ ទឹកចិត្តកងទ័ពមិនមោះមុត សន្មតថាសង្គ្រាមច្បាស់ជាចាញ់មុនចូលសមរភូមិបាត់ទៅហើយ។
សំនួរបន្ទាប់គួរតែសួរថា៖ តើធ្វើយ៉ាងម៉េចទើបឲ្យលោកគ្រូ អ្នកគ្រូមានភាពកក់ក្តៅហើយមានទឹកចិត្តសន្តិភាព? អ៊ីចឹងគឺត្រូវសួរខ្លួនឯងថា បើយើងជាពួកគាត់វិញ តើយើងត្រូវការអី? គឺមិនមែនរឿងដំឡើងប្រាក់ខែ តែមួយមុខនោះទេ...។ ភាពកក់ក្តៅ និងចិត្តសន្តិភាព មិនអាចដោះដូរជាមួយលុយកាក់បានទេ។
រហូតមកដល់ពេលនេះ បើខ្ញុំចាំមិនខុសទេ គឺមិនទាន់មានការស្ទង់មតិរបស់មន្ត្រីរាជការនៅឡើយទេ ជាពិសេស លោកគ្រូ អ្នកគ្រូនៅឡើយទេ។ តើធ្វើយ៉ាងម្តេចទើបគាត់មានភាពកក់ក្តៅ ដោយមិនបាច់ដំឡើងប្រាក់ខែ? ការចៀសវាងការដំឡើងប្រាក់ខែ គឺការចៀសវាងកសាងសង្គមមួយ ដែលយកលុយជាធំ។ បើសង្គមមួយយកលុយជាធំ គឺច្បាស់ជាជំងឺចាស់នៅដដែល។ គឺបក្សពូកនិយម ពុករលួយ អំណាចផ្តាច់ការ នឹងនៅតែបន្តមានឥទ្ធិពលលើពួកគាត់ដដែល។
បើខ្ញុំជាគាត់ គឺខ្ញុំច្បាស់ជាកំណត់ថវិកាទុកសម្រាប់ធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវស្ទង់មតិដើម្បីបង្កើតគោលនយោបាយ ជាតិគ្រឹះមួយសម្រាប់ក្រសួង និងសម្រាប់រដ្ឋាភិបាលជាក់ជាមិនខាន។ សរុបសេចក្តីមក គោលការណ៍សំខាន់ ដែលលោករដ្ឋមន្ត្រីគួរតែចងចាំ និងយកទៅអនុវត្តដើម្បីពង្រឹងវិស័យអប់រំឡើងវិញ គឺថា ទី១) កសាងទំនុចិត្ត ទី២) កសាងភាពកក់ក្តៅ ទី៣) កសាងចិត្តសន្តិភាព គឺដូចជាអង្ករបីកំប៉ុង ដែលត្រូវតែចំអិន អោយក្លាយជាបាយបីពេលសំរាប់មន្ត្រីរាជការអោយមានភាពកក់ក្តៅ។ ទាំងបីចំណុចខាងលើមិនគួរចំណាយពេលលើសពី៣ឆ្នាំនោះទេ។ បើធ្វើមិនបានក្នុងរយៈពេលបីឆ្នាំ គឺបង្ហាញពីសមត្ថភាពនិងឆន្ទៈរបស់លោករដ្ឋមន្ត្រីមិនមោះមុត។ អ៊ីចឹងគួរតែចេះចាត់ចែងកន្លែងគួរសមសម្រាប់ខ្លួនឯងឲ្យហើយ មុននឹងមានរឿងកើតឡើង។ ពាក្យចាស់ លោកពោលថា «មនុស្សមានបុណ្យអាចសែងខ្មោចខ្លួនឯងទៅកប់កន្លែងណាដែលខ្លួនពេញចិត្ត។ មនុស្សចិត្តបាប បានត្រឹមតែស្លាប់មុនអស់ជីវិត»។
ធូ វាសនា
អ្នកព្រៃភ្នំ ខេត្តរតនគិរី
[email protected]
ភាពជាអ្នកដឹកនាំ នៅដំណាក់កាលចុងក្រោយ គឺអាស្រ័យលើពាក្យ«ភាពកក់ក្តៅ និងទំនុកចិត្ត»។ បើនិយាយផ្សេងធ្វើផ្សេង ម្តេចនឹងមានទំនុកចិត្តទៅ? បើគ្មានទំនុកចិត្ត ម្តេចនឹងមានភាពកក់ក្តៅទៅ? នៅពេលកូនចៅមិនស្តាប់ម៉ែឪ ប្តីប្រពន្ធឈ្លោះគ្នារាល់ថ្ងៃ រាល់ខែ តើក្រុមគ្រួសារមានភាពកក់ក្តៅយ៉ាងម្តេច? ដូច ខុង ជឺ និយាយអ៊ីចឹង៖ មនុស្សមិនមែនរស់ដោយសារតែចំណីអាហារ ស៊ីចុកបុកទំពារនោះទេ គឺដោយសារដង្ហើម។ គាត់ចង់និយាយថា៖ មនុស្សរស់ដោយសារ ភាពកក់ក្តៅ និងទំនុកចិត្ត។ មានអ្នកមានតិចណាស់ ដែលអាចដេកលក់ស្រួលរៀងរាល់យប់ និងមានចិត្តស្រឡះ។ ភាពកក់ក្តៅ និងទំនុកចិត្ត មិនមែននិយាយឲ្យតែរួចពីមាត់នោះទេ គឺទាមទារការអនុវត្តជាក់ស្តែង ហើយឲ្យចំចំណុចរសើបទៀតផង។ ឧទាហរណ៍ ក្រុមគ្រួសារគ្រូបង្រៀន គឺត្រូវទទួលការព្យាបាលជំងឺដោយឥតបង់ថ្លៃ... នេះជាភាពកក់ក្តៅ។កូនត្រូវរៀនសូត្រ ដោយមិនបាច់បង់ប្រាក់....។ តែប៉ុណ្ណឹង គឺដូចដំឡើងប្រាក់ខែឲ្យគាត់១០លានរៀលអ៊ីចឹង។ តើរកឯណាបាន?
សម័យរាជការឈីង តួអង្គវៃយ៉ាង ចាប់ផ្តើមកសាងទំនុកចិត្តមនុស្សដោយប្រើឲ្យលី សសរ ហើយឲ្យប្រាក់ជារង្វាន់...។ បន្ទាប់មកដោះស្រាយទំនាស់ដោយឈរលើសច្ចៈភាព និងយុត្តិធម៌...។ ខ្ញុំគិតថារឿងធនធានមនុស្ស គឺអាចជប់បាន៥០ម៉ឺននាក់ភ្លាមៗ បើមនុស្សមានទំនុកចិត្ត និងភាពកក់ក្តៅ។ តែអ្វីដែលពួកគេយល់ខុសនោះ គឺគេយល់ថា លុយកាក់ជាដំណោះស្រាយ។ និយាយបែបម្យ៉ាងទៀត គ្មានលុយកាក់ យើងអាចរស់បាន តែបើគ្មានចិត្ត និងការជឿជាក់ ទោះជាមាន១០ម៉ឺនដុល្លារក្នុងមួយខែ ក៏ពិបាករស់នៅដោយសុខស្រួលដែរ។ ឧទាហរណ៍ ជនជាតិឃើដ នៅសម័យសាដាម គឺមានប្រជាជនជាច្រើន ដែលរត់ទៅសុំសិទ្ធិជ្រកកោននៅបរទេស ដូចជាអូស្ត្រាលី អាមេរិក បារាំង អង់គ្លេសជាដើម...។ តែក្រោយមក រដ្ឋាភិបាលបានដាក់គោលនយោបាយជាតិរួមមួយគឺ អ្នកដែលមានសញ្ញាបត្របណ្ឌិត ហើយមានចិត្តចង់វិលមកប្រទេសវិញ ត្រូវផ្តល់អភ័យឯកសិទ្ធិពិសេស គឺប្រហាក់ ប្រហែលនឹងតំណាងរាស្ត្រ មិនអាចចាប់ចងបាន បើគ្មានទោសជាក់ស្តែង។ អាចប្តឹងផ្តល់បាន តែមិនអាចជាប់ទោសលើសពី៥ឆ្នាំ។ នេះគេហៅថាកសាងទំនុកចិត្ត គឺមិនបាច់ចាយលុយទេ ព្រោះលុយគេចាយមិនអស់ទៅហើយ។ តែបើយើងនិយាយពីការចាយចិត្ត គេច្បាស់ជាសើចចំអកឲ្យយើងថា៖សម័យគេចាយលុយទៅហើយ គឺមិនមែនចាយចិត្តនោះទេ។ អ៊ីចឹងត្រូវសួរទៅវិញថា៖ ចាយលុយ ឬចាយចិត្ត តើអ្នកណាជាអ្នកបង្កើតវប្បធម៌ហ្នឹង? ចម្លើយគឺមនុស្ស មិនមែនខ្មោចព្រាយបិសាច ឬព្រះឥន្ទ្រ ព្រះព្រហ្ម…មកពីណា ទេ។ បើមនុស្សជាអ្នកបង្កើតវប្បធម៌ចាយលុយជាងចាយចិត្ត ហេតុអីបានជាមិនអាចនាំគ្នាបង្កើតវប្បធម៌ចាយ ចិត្ត ឲ្យធំជាងចាយលុយ? បើមិនអាច គឺមកពីមនុស្សគ្មានឆន្ទៈពិតប្រាកដហ្នឹងហើយ។ ឲ្យតែមនុស្សចាយចិត្ត ជាងចាយលុយ គឺអ្វីៗក៏អាចដោះស្រាយបានដែរ អំពើពុករលួយក៏កាត់បន្ថយ ចោរកម្មអសន្តិសុខសង្គម ក៏កាត់បន្ថយ...។
ខ្ញុំគិតថា អ្នកដឹកនាំជំនាន់ក្រោយត្រូវតែផ្លាស់ប្តូរសតិនៃការគិត។ ឫសគល់ចម្បងនៃបញ្ហាទាំងអស់ គឺមកពីចិត្ត។ គឺចិត្តគំនិតគិតថាលុយសំខាន់។ លុយសំខាន់បានជាទៅចាប់អំណាចឲ្យជាប់ រហូតមានជំងឺតួឯក ជំងឺអាត្មានិយម អត្តនោម័ត និងផ្តាច់ការជាដើម។ ចុងបញ្ចប់នៃជីវិតមនុស្ស សូម្បីកាក់នៅក្នុងមាត់ សក់មួយសរសៃលើក្បាល ក៏យកទៅមិនបានផង។ ហេតុតែលុយកាក់សំខាន់ បានធ្វើឲ្យអ្នកទាំងអស់គ្នាធ្វើការគ្មានថ្ងៃសម្រាក។ ហេតុតែចំណងលុយកាក់រឹតកាន់តែតឹង បានជាអ្នកទាំងអស់គ្នាគ្មានមិត្តយល់ចិត្ត គឺយល់តែលុយ។ ចិត្តរឹងមាំពោរពេញទៅដោយទំនុកចិត្ត និងភាពកក់ក្តៅ ទើបជាអ្វីដែលមនុស្សម្នាគ្រប់គ្នាចង់បានពិតប្រាកដ។
ដូច្នេះបញ្ហានៃវិស័យអប់រំមិនមែនអំពើពុករលួយ ឬភាពអសកម្មនៃមន្ត្រី ឬខ្វះធនធានមនុស្សនោះទេ គឺមកពីទឹកចិត្ត ខ្វះទំនុកចិត្ត ខ្វះភាពកក់ក្តៅក្នុងចិត្ត។ មើលប្រទេសជប៉ុនម្តង បន្ទាប់ពីចាញ់សង្គ្រាមលោកលើកទី២ អ្វីៗក៏មិនសល់ដែរ។ (ដូចខុងមិញនិយាយថា៖ «ក្រៅពីក្បាលនៅលើ-ក អ្វីក៏គ្មានទៀតដែរ») ប៉ុន្តែជប៉ុនមានរបស់ម្យ៉ាងគឺ«ចិត្ត»។ ទឹកចិត្តដែលផ្តល់ភាពកក់ក្តៅ និងទំនុកចិត្ត ធ្វើឲ្យគេដាក់វិស័យអប់រំជាអាទិភាពចម្បង។ បើតាមខ្ញុំចាំមិនខុសទេ ជនជាតិជប៉ុន ដែលមិនបង្រៀនកូននៅផ្ទះនៅសម័យនោះ គឺមានទោសស្មើនឹងក្បត់ជាតិ...។
ខ្ញុំឃើញជំហានដំបូងរបស់លោករដ្ឋមន្ត្រី ហង់ ជួនណារ៉ុន គឺកសាងទំនុកចិត្ត នោះគឺជាជំហានត្រឹមត្រូវ និងចាំបាច់បំផុត។ គាត់ជ្រើសរើសការកសាងទំនុកចិត្ត និងភាពកក់ក្តៅដល់មន្ត្រីក្រោមឱវាទគ្រប់រូបភាព។ នេះទើបជាអ្នកដឹកនាំ ដែលមានទឹកចិត្ត ទស្សនៈវែងឆ្ងាយ និងត្រឹមត្រូវ។ គាត់ត្រូវធ្វើកិច្ចការជាច្រើនទៀតដើម្បីព្យាបាលជំងឺ«ទំនុកចិត្ត» និងគាស់ខ្មោចនៃភាព«កក់ក្តៅ»ឡើងមកវិញជាបន្តបន្ទាប់។ គ្រួបង្រៀន និងអ្នកអប់រំត្រូវតែជាអាទិភាពក្នុងវិស័យអប់រំ។ គ្រូបង្រៀនជាអ្នកព្យាបាលជំងឺសង្គមគ្រប់បែបយ៉ាង។ គ្រូបង្រៀនជាអ្នកដាំចិត្តសន្តិភាព សេរីភាព ភាពកក់ក្តៅ ដែលពោរពេញទៅដោយទំនុកចិត្ត។ តែបើគាត់គ្មានភាពកក់ក្តៅ គ្មានចិត្តសន្តិភាព គ្មានទំនុកចិត្ត សម្រាប់គ្រូបង្រៀនម្នាក់ៗទៅហើយនោះ តើឲ្យពួកគាត់ទៅដាំ ទៅប្រាប់ដល់សិស្សានុសិស្សយ៉ាងម៉េ្តចទៅ? គឺច្បាស់ជាដូចពាក្យចាស់លោកពោលថា «គីង្គក់លក់ថ្នាំស្រែង» ជាមិនខាន។
សម័យនេះ កុំថាឡើយឲ្យកូនស្រីរៀបការជាមួយគ្រួបង្រៀន សូម្បីតែមានមិត្តភក្តិជាគ្រូបង្រៀន ក៏ខ្លាចខ្លួនឯងថោកទាបទៅតាមនោះដែរ។ នេះគឺជារឿងគួរឲ្យឈឺចាប់ណាស់ សម្រាប់អ្នកអប់រំ...។ ជំហានបន្ទាប់របស់លោករដ្ឋមន្ត្រីអប់រំ គួរតែផ្តោតលើភាពកក់ក្តៅ និងសន្តិភាពនៅក្នុងចិត្ត។ មានបីចំណុច៖ ទី១ ទំនុកចិត្ត។ ទី២ ភាពកក់ក្តៅ។ ទី៣សន្តិភាពនៅក្នុងចិត្ត គឺសុទ្ធតែជាចំណុចសំខាន់ក្នុងការដឹកនាំអង្គភាព ឬសង្គមជាតិ។
មកដល់ពេលនេះ ទំនុកចិត្តទើបតែធ្វើបានត្រឹមតែមួយជំហានប៉ុណ្ណោះ គឺនៅសល់ជាង១០០ជំហានទៀត។ "ភាពកក់ក្តៅ" ចាប់ផ្តើមឈានជាជំហានៗហើយ ប៉ុន្តែមិនទាន់ដឹងលទ្ធផលយ៉ាងម៉េចនៅឡើយទេ គឺត្រូវប្រឹងជាបន្តបន្ទាប់ទៀត។ "សន្តិភាពក្នុងចិត្ត" មិនទាន់បានចាប់ផ្តើមបោះជំហានឈានទៅមុខនៅឡើយទេ ឬអាចនិយាយបានថា៖ កំពុងធ្វើផែនការ តែមិនអាចរង់ចាំដល់២០១៨នោះទេ។ ៥ឆ្នាំក្រោយ ច្បាស់ជាមានការប្រែប្រួលច្រើនណាស់។ បើយកចិត្តគ្រូបង្រៀនមិនបាន គឺសន្មតថា បរាជ័យមុនច្បាំង។ ដូចក្បួនសឹកពោលថា៖ ទឹកចិត្តកងទ័ពមិនមោះមុត សន្មតថាសង្គ្រាមច្បាស់ជាចាញ់មុនចូលសមរភូមិបាត់ទៅហើយ។
សំនួរបន្ទាប់គួរតែសួរថា៖ តើធ្វើយ៉ាងម៉េចទើបឲ្យលោកគ្រូ អ្នកគ្រូមានភាពកក់ក្តៅហើយមានទឹកចិត្តសន្តិភាព? អ៊ីចឹងគឺត្រូវសួរខ្លួនឯងថា បើយើងជាពួកគាត់វិញ តើយើងត្រូវការអី? គឺមិនមែនរឿងដំឡើងប្រាក់ខែ តែមួយមុខនោះទេ...។ ភាពកក់ក្តៅ និងចិត្តសន្តិភាព មិនអាចដោះដូរជាមួយលុយកាក់បានទេ។
រហូតមកដល់ពេលនេះ បើខ្ញុំចាំមិនខុសទេ គឺមិនទាន់មានការស្ទង់មតិរបស់មន្ត្រីរាជការនៅឡើយទេ ជាពិសេស លោកគ្រូ អ្នកគ្រូនៅឡើយទេ។ តើធ្វើយ៉ាងម្តេចទើបគាត់មានភាពកក់ក្តៅ ដោយមិនបាច់ដំឡើងប្រាក់ខែ? ការចៀសវាងការដំឡើងប្រាក់ខែ គឺការចៀសវាងកសាងសង្គមមួយ ដែលយកលុយជាធំ។ បើសង្គមមួយយកលុយជាធំ គឺច្បាស់ជាជំងឺចាស់នៅដដែល។ គឺបក្សពូកនិយម ពុករលួយ អំណាចផ្តាច់ការ នឹងនៅតែបន្តមានឥទ្ធិពលលើពួកគាត់ដដែល។
បើខ្ញុំជាគាត់ គឺខ្ញុំច្បាស់ជាកំណត់ថវិកាទុកសម្រាប់ធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវស្ទង់មតិដើម្បីបង្កើតគោលនយោបាយ ជាតិគ្រឹះមួយសម្រាប់ក្រសួង និងសម្រាប់រដ្ឋាភិបាលជាក់ជាមិនខាន។ សរុបសេចក្តីមក គោលការណ៍សំខាន់ ដែលលោករដ្ឋមន្ត្រីគួរតែចងចាំ និងយកទៅអនុវត្តដើម្បីពង្រឹងវិស័យអប់រំឡើងវិញ គឺថា ទី១) កសាងទំនុចិត្ត ទី២) កសាងភាពកក់ក្តៅ ទី៣) កសាងចិត្តសន្តិភាព គឺដូចជាអង្ករបីកំប៉ុង ដែលត្រូវតែចំអិន អោយក្លាយជាបាយបីពេលសំរាប់មន្ត្រីរាជការអោយមានភាពកក់ក្តៅ។ ទាំងបីចំណុចខាងលើមិនគួរចំណាយពេលលើសពី៣ឆ្នាំនោះទេ។ បើធ្វើមិនបានក្នុងរយៈពេលបីឆ្នាំ គឺបង្ហាញពីសមត្ថភាពនិងឆន្ទៈរបស់លោករដ្ឋមន្ត្រីមិនមោះមុត។ អ៊ីចឹងគួរតែចេះចាត់ចែងកន្លែងគួរសមសម្រាប់ខ្លួនឯងឲ្យហើយ មុននឹងមានរឿងកើតឡើង។ ពាក្យចាស់ លោកពោលថា «មនុស្សមានបុណ្យអាចសែងខ្មោចខ្លួនឯងទៅកប់កន្លែងណាដែលខ្លួនពេញចិត្ត។ មនុស្សចិត្តបាប បានត្រឹមតែស្លាប់មុនអស់ជីវិត»។
ធូ វាសនា
អ្នកព្រៃភ្នំ ខេត្តរតនគិរី
[email protected]
© រក្សាសិទ្ធិដោយ thmeythmey.com
