ជាតិ
បទវិភាគ
×![]()
ភ្នំពេញ៖ បញ្ញត្តិ «ភាពសមហេតុផល»ត្រូវបានគេលើកយកមកប្រើនៅពេលដែលគេចង់វាយតម្លៃ វិនិច្ឆ័យ និងវិភាគអំពីសភាពនៃអំពើរបស់មនុស្ស ការដឹកនាំ ការគ្រប់គ្រង ការសម្រេចចិត្តអំពីអ្វីមួយ ហេតុការណ៍ បាតុភូត សង្គម និងបាតុភូតធម្មជាតិ។ បុគ្គល ឬស្ថាប័នមួយដែលប្រព្រឹត្តចាត់វិធានការ និង ធ្វើការសម្រេចចិត្តដោយសមហេតុផល នាំឱ្យបុគ្គល ឬស្ថាប័ននោះត្រូវបានគេគោរព។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើបុគ្គល ឬស្ថាប័នណាមិនបានធ្វើអ្វីៗដោយសមហេតុផលទេ បុគ្គល ឬស្ថាប័ននោះមិនទទួលបានការគោរពឡើយ។ 
ភាពសមហេតុផល មានអត្ថន័យមួយចំនួនដូចខាងក្រោម៖
1. ការពន្យល់ ឬការបង្ហាញពីភាពត្រឹមត្រូវចំពោះអ្វីមួយ
2. ហេតុផលជំរុញ ឬបុព្វហេតុចំពោះការធ្វើ ឬការគិតតាមវិធីជាក់លាក់មួយ
3. បុព្វហេតុដែលគេបកស្រាយអំពីបាតុភូតជាក់លាក់មួយ
4. អំណាចដែលគេអាចគិតតាមលក្ខណៈប្រកបដោយវិចារណញ្ញាណនិងត្រឹមត្រូវ
5. សមត្ថភាពនៃការគិតយ៉ាងច្បាស់លាស់និងប្រទាក់ក្រឡាគ្នា
6. សមត្ថភាពនៃការគិតយ៉ាងត្រឹមត្រូវ ដែលគេចាត់ទុកថាជាមូលដ្ឋានចំពោះពុទ្ធិ ហើយវាខុសពី បទពិសោធ និងវេទនារម្មណ៍។
ក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្ដែង នៅពេលដែលគំនិតមួយត្រូវ បានគេបកស្រាយឱ្យ ឃើញថា សមហេតុផល គំនិត នោះត្រូវបានគេឱ្យតម្លៃនិងអនុវត្តតាម។ របៀបនៃការបកស្រាយ ឬទឡ្ហីករណ៍ មួយ ដែលមានលំដាប់លំដោយ ច្បាស់លាស់ និងសមហេតុផល នាំឱ្យវាត្រូវបានគេកោតសរសើរ និងយកគំរូតាម។ សវនាការមួយដែលគោរពតាមនីតិវិធីច្បាប់ ផ្អែកលើសក្ខីកម្ម អង្គហេតុ និងអង្គច្បាប់ នាំឱ្យសវនាការនោះឈានទៅរកការស្និដ្ឋានមួយដែលត្រឹមត្រូវត្រូវបានគេវាយតម្លៃខ្ពស់ និង អាចស្វែងរកឃើញយុត្តិធម៌ជូនភាគីពាក់ព័ន្ធក្នុងរឿងក្ដី។
ដូចគ្នាដែរ ភាពសមហេតុផលខាងការវាយតម្លៃ វិនិច្ឆ័យ ការសន្និដ្ឋាន និងការសម្រេច ក្ដីក្នុងវិវាទរដ្ឋបាល ពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និងវិវាទសង្គមផ្សេងៗទៀត អាចធ្វើឱ្យគូភាគីចាញ់ ឬឈ្នះ ដោយអស់ចិត្ត។
ក្នុងសង្គមខ្មែរ មានឧទាហរណ៍ជាច្រើនដែលពាក់ព័ន្ធជាមួយភាពសមហេតុ ដូចជា៖
ចេះមកពីរៀន មានមកពីរក, មានភ្លើង ទើបមានផ្សែង, អ្នកសាបព្រោះខ្យល់ តែងតែទទួលផលនូវព្យុះសង្ឃរា, ធ្វើបុណ្យបានបុណ្យ ធ្វើបាបបានបាប,...។ ផ្ទុយទៅវិញ យើងក៏បានសង្កេតឃើញ ករណីខ្លះបានប្រព្រឹត្តទៅដោយមិនសហេតុផលដែរ ដូចជា មន្ត្រីខ្លះខិតខំធ្វើការយូរហើយ តែពុំទទួលបានតំណែងអ្វីសោះ ឯមន្ត្រីខ្លះទៀតទើបតែចូលធ្វើការភ្លាមក៏មានតំណែងខ្ពស់, មនុស្សខ្លះមិនឱ្យរកស៊ីអ្វីធំដុំទេ ប៉ុន្តែ ក្លាយជាអ្នកមានដោយសារអំពើខុសច្បាប់ផ្សេង, អ្នកមានទោសធ្ងន់រួចខ្លួន ឯអ្នកមានទោសតិចតួចជាប់គុក ជាដើម។
ហេតុនេះ បើបុគ្គល ឬស្ថាប័ននានាចង់ឱ្យគេគោរពនិងឱ្យតម្លៃ លុះត្រាតែបុគ្គល ឬស្ថាប័នទាំងនោះ បំពេញការងារតាមរបៀបត្រឹមត្រូវតាមសីលធម៌និងច្បាប់ មានតម្លាភាព យុត្តិធម៌ សមធម៌ គណនេយ្យភាព និងសមហេតុផល។ បើមិនដូច្នោះទេ បុគ្គល ឬស្ថាប័នទាំងនោះ មិនត្រូវបានគេគោរពនិងឱ្យតម្លៃឡើយ លើសពីនេះទៀត បុគ្គល ឬស្ថាប័នទាំងនោះថែមទាំងត្រូវគេប្រឆាំងនិងស្អប់ខ្ពើមទៀតផង៕
ភាពសមហេតុផល មានអត្ថន័យមួយចំនួនដូចខាងក្រោម៖
1. ការពន្យល់ ឬការបង្ហាញពីភាពត្រឹមត្រូវចំពោះអ្វីមួយ
2. ហេតុផលជំរុញ ឬបុព្វហេតុចំពោះការធ្វើ ឬការគិតតាមវិធីជាក់លាក់មួយ
3. បុព្វហេតុដែលគេបកស្រាយអំពីបាតុភូតជាក់លាក់មួយ
4. អំណាចដែលគេអាចគិតតាមលក្ខណៈប្រកបដោយវិចារណញ្ញាណនិងត្រឹមត្រូវ
5. សមត្ថភាពនៃការគិតយ៉ាងច្បាស់លាស់និងប្រទាក់ក្រឡាគ្នា
6. សមត្ថភាពនៃការគិតយ៉ាងត្រឹមត្រូវ ដែលគេចាត់ទុកថាជាមូលដ្ឋានចំពោះពុទ្ធិ ហើយវាខុសពី បទពិសោធ និងវេទនារម្មណ៍។
ក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្ដែង នៅពេលដែលគំនិតមួយត្រូវ បានគេបកស្រាយឱ្យ ឃើញថា សមហេតុផល គំនិត នោះត្រូវបានគេឱ្យតម្លៃនិងអនុវត្តតាម។ របៀបនៃការបកស្រាយ ឬទឡ្ហីករណ៍ មួយ ដែលមានលំដាប់លំដោយ ច្បាស់លាស់ និងសមហេតុផល នាំឱ្យវាត្រូវបានគេកោតសរសើរ និងយកគំរូតាម។ សវនាការមួយដែលគោរពតាមនីតិវិធីច្បាប់ ផ្អែកលើសក្ខីកម្ម អង្គហេតុ និងអង្គច្បាប់ នាំឱ្យសវនាការនោះឈានទៅរកការស្និដ្ឋានមួយដែលត្រឹមត្រូវត្រូវបានគេវាយតម្លៃខ្ពស់ និង អាចស្វែងរកឃើញយុត្តិធម៌ជូនភាគីពាក់ព័ន្ធក្នុងរឿងក្ដី។
ដូចគ្នាដែរ ភាពសមហេតុផលខាងការវាយតម្លៃ វិនិច្ឆ័យ ការសន្និដ្ឋាន និងការសម្រេច ក្ដីក្នុងវិវាទរដ្ឋបាល ពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និងវិវាទសង្គមផ្សេងៗទៀត អាចធ្វើឱ្យគូភាគីចាញ់ ឬឈ្នះ ដោយអស់ចិត្ត។
ក្នុងសង្គមខ្មែរ មានឧទាហរណ៍ជាច្រើនដែលពាក់ព័ន្ធជាមួយភាពសមហេតុ ដូចជា៖
ចេះមកពីរៀន មានមកពីរក, មានភ្លើង ទើបមានផ្សែង, អ្នកសាបព្រោះខ្យល់ តែងតែទទួលផលនូវព្យុះសង្ឃរា, ធ្វើបុណ្យបានបុណ្យ ធ្វើបាបបានបាប,...។ ផ្ទុយទៅវិញ យើងក៏បានសង្កេតឃើញ ករណីខ្លះបានប្រព្រឹត្តទៅដោយមិនសហេតុផលដែរ ដូចជា មន្ត្រីខ្លះខិតខំធ្វើការយូរហើយ តែពុំទទួលបានតំណែងអ្វីសោះ ឯមន្ត្រីខ្លះទៀតទើបតែចូលធ្វើការភ្លាមក៏មានតំណែងខ្ពស់, មនុស្សខ្លះមិនឱ្យរកស៊ីអ្វីធំដុំទេ ប៉ុន្តែ ក្លាយជាអ្នកមានដោយសារអំពើខុសច្បាប់ផ្សេង, អ្នកមានទោសធ្ងន់រួចខ្លួន ឯអ្នកមានទោសតិចតួចជាប់គុក ជាដើម។
ហេតុនេះ បើបុគ្គល ឬស្ថាប័ននានាចង់ឱ្យគេគោរពនិងឱ្យតម្លៃ លុះត្រាតែបុគ្គល ឬស្ថាប័នទាំងនោះ បំពេញការងារតាមរបៀបត្រឹមត្រូវតាមសីលធម៌និងច្បាប់ មានតម្លាភាព យុត្តិធម៌ សមធម៌ គណនេយ្យភាព និងសមហេតុផល។ បើមិនដូច្នោះទេ បុគ្គល ឬស្ថាប័នទាំងនោះ មិនត្រូវបានគេគោរពនិងឱ្យតម្លៃឡើយ លើសពីនេះទៀត បុគ្គល ឬស្ថាប័នទាំងនោះថែមទាំងត្រូវគេប្រឆាំងនិងស្អប់ខ្ពើមទៀតផង៕
© រក្សាសិទ្ធិដោយ thmeythmey.com
«ប្រទានកម្ម»មានន័យដូចម្តេច?
7 ម៉ោង
