ជាតិ
សង្គមជាតិ
តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិមិនអាចជាកន្លែងដោះស្រាយវិវាទព្រំដែនកម្ពុជាវៀតណាម?
×![]()
វិវាទព្រំដែនកម្ពុជាវៀតណាមកើតមានយូរមកហើយ ប៉ុន្តែវិវាទនេះបានក្លាយជាប្រធានបទក្តៅជាថ្មី និងរសើបសម្រាប់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នក្រោយវៀតណាមរំលោភចូលទឹកដីកម្ពុជាទៀត។ ប្រជាជនកម្ពុជាទារឲ្យរដ្ឋាភិបាលដោះស្រាយបញ្ហានេះដោយប្រើប្រាស់ផ្លូវច្បាប់និងបញ្ជូនសំណុំរឿងទៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិក្រុងឡាអេ។ យ៉ាងណាក៏ដោយចុះ ការរុញសំណុំរឿងឡើងតុលាការអន្តរជាតិមិនមែនជាដំណោះស្រាយឡើយ ព្រោះលក្ខន្តិកតុលាការតម្រូវឲ្យមានការយល់ព្រមពីភាគីទាំងសងខាងជាមុន ទើបតុលាការមានយុត្តាធិការពេញលេញក្នុងការដោះស្រាយជម្លោះ។ មានសង្ឃឹមតិចណាស់ ដែលថាវៀតណាមព្រមតាមកម្ពុជាដោយដឹកដៃគ្នាឡើងតុលាការអន្តរជាតិដើម្បីដោះស្រាយវិវាទរួមគ្នា។
សូមស្តាប់ការបកស្រាយរបស់លោក សៅ ផលនិស្ស័យ
ក្រោយរកឃើញស្រះដែលជីកដោយវៀតណាមក្នុងដែនដីកម្ពុជា ប្រជាជនកម្ពុជាភាគច្រើនទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាលចាត់វិធានការដើម្បីបញ្ឈប់សកម្មភាពរំលោភបូរណភាពដែនដីកម្ពុជាពីសំណាក់វៀតណាម និងដោះស្រាយបញ្ហានេះឲ្យបានឆាប់រហ័ស។ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមិនទាន់មានចំណាត់ការអ្វីធំឡើយ ក្រៅពីបញ្ជូនកំណត់ទូតរបស់ក្រសួងការបរទេសកម្ពុជាទៅកាន់ក្រុងហាណូយ។ ក្រៅពីនេះគណបក្សប្រឆាំង និងគណកម្មាធិការព្រំដែនកម្ពុជាកំពុងតែតទល់គ្នារឿងផែនទីគោលដើម្បីដោះស្រាយជាមួយវៀតណាមរឿងព្រំដែនផង។ ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានសរសេរសំបុត្រផ្ញើរទៅប្រមុខអង្គការសហប្រជាជាតិលោក បាន គីមូន ស្នើសុំខ្ចីផែនទីកម្ពុជាដែលតម្កល់ទុកនៅទីនោះតាំងពីឆ្នាំ ១៩៦៤ មកត្រួតពិនិត្យមើលថាតើវាដូចគ្នាជាមួយផែនទីរដ្ឋាភិបាលប្រើប្រាស់ឬទេ។ ការធ្វើនេះគឺដើម្បីជម្រះមន្ទិលសង្ស័យឲ្យអស់។
យ៉ាងណាក៏ដោយ វាជារឿងសាមញ្ញ ដែលការដោះស្រាយបញ្ហាព្រំដែនជាមួយរដ្ឋជិតខាងមិនមែនជារឿងងាយស្រួល ទោះជាដោះស្រាយដោយវិធីសាស្ត្រណាក៏ដោយក្តី។ ជាក់ស្តែងរដ្ឋអឺរ៉ុបមួយចំនួនចំណាយពេលរហូតដល់ ៥០០ឆ្នាំទម្រាំកំណត់ព្រំដែនខណ្ឌសីម៉ាបានជោគជ័យ ចុះទម្រាំកំណត់ខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនកម្ពុជាវៀតណាម។ កន្លងមកអនុប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានស្នើឲ្យមានការដោះស្រាយដោយប្រើប្រព័ន្ធយុត្តាធិការអន្តរជាតិ ដោយបញ្ជូនសំណុំរឿងព្រំដែនកម្ពុជាវៀតណាមទៅកាន់តុលាការអន្តរជាតិទីក្រុងឡាអេ ប្រទេសហូឡង់ ដើម្បីដោះស្រាយ។
ប្រជាជនកម្ពុជាមួយចំនួន បានបង្ហាញការគាំទ្រចំពោះចំណាត់ការនេះ ដោយរំពឹងថា តុលាការអន្តរជាតិប្រចាំក្រុងឡាអេ ដែលធ្លាប់កាត់ក្តីឲ្យខ្មែរឈ្នះថៃលើសំណុំរឿងប្រាសាទព្រះវិហារឆ្នាំ ១៩៦២ នោះអាចនឹងមានទឹកមាត់ប្រៃ កាត់ក្តីដោយមានសុភវិនិច្ឆ័យខ្ពស់ អាចដោះស្រាយស្រាយបញ្ហាប្រឈមរបស់កម្ពុជាបាន។ បើសិនស្តាប់មួយស្របក់ ហាក់ដូចជាទំនងដែរ ជុំវិញយោបល់ជំរុញភាគីជម្លោះព្រំដែនឡើងតុលាការអន្តរជាតិដើម្បីតតាំងគ្នានិងជម្រះរាល់បញ្ហាប្រឈម។ ប៉ុន្តែ បើគិតមួយសន្ទុះធំ វាមិនមែនស្រួលដូចការគិតរបស់យើងរាល់គ្នាឡើយ។
បើជាធម្មតារាល់រដ្ឋសមាជិកអង្គការសហប្រជាជាតិនឹងក្លាយជាសមាជិកនៃតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិនេះដោយស្វ័យប្រវត្តិ ហើយវាជាការពិតដែលវៀតណាម និងកម្ពុជាសុទ្ធតែជាភាគីនៃតុលាការនេះ។ ទោះជាតុលាការនេះជាតុលាការអន្តរជាតិធ្លាប់កាត់ក្តីច្រើនលើបញ្ហាវិវាទព្រំដែនមកហើយក្តី វានៅមានបញ្ហាធំៗមួយចំនួនពាក់ព័ន្ធនីតិវិធីតុលាការ ដែលមិនអាចឲ្យកម្ពុជារំពឹងយករឿងវិវាទព្រំដែនជាមួយវៀតណាមទៅតតាំងគ្នានៅតុលាការបានឡើយ។ នេះដោយសារតែនីតិវិធីដែលមានចែងក្នុងលក្ខន្តិកតុលាការ កំណត់ពីយុត្តាធិការរបស់តុលាការលើសំណុំរឿងជម្លោះ។ ភាគីទាំងអស់មានជម្រើសពេញលេញថា គួរទទួលយុត្តាធិការតុលាការដែរឬអត់។ បើយោងតាមមាត្រា ៣៦ នៃលក្ខន្តិកៈតុលាការ តុលាការមានយុត្តាធិការដរាបណាភាគីមានលទ្ធភាពបំពេញលក្ខខណ្ឌខាងក្រោមនេះ។
១.ករណីជម្លោះកើតមានឡើង
ករណីទីមួយ ភាគីវិវាទអាចផ្តល់យុត្តាធិការដល់តុលាការដោយបង្កើតកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ។ យោងតាមមាត្រា៣៦ កថាខណ្ឌ ១ តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិអាចមានយុត្តាធិការលើសំណុំរឿង គ្រប់ករណីដែលរដ្ឋភាគីជម្លោះទាំងអស់ព្រមព្រៀង ឬឯកភាពគ្នា បញ្ជូនសំណុំរឿងនោះទៅតុលាការ។ ជាធម្មតាភាគីតែងផ្តល់ដំណឹងដល់តុលាការដោយបង្កើតកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ ដែលយើងហៅថា កិច្ចព្រមព្រៀងពិសេស (compromis) ឬក៏ យុត្តាធិការស្ម័គ្រចិត្ត (voluntary jurisdiction) ។ កិច្ចព្រមព្រៀងរបស់គូភាគី ចាំបាច់ត្រូវមានកំណត់ពីអង្គហេតុនៃជម្លោះ រួមជាមួយសម្អាងនិងការទាមទាររបស់ភាគីផង។ ករណីទី២ ភាគីវិវាទអាចផ្តល់យុត្តាធិការដល់តុលាការដោយទទួលយកសេចក្តីណែនាំរបស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាតិ ដែលស្នើឲ្យភាគីបញ្ជូនសំណុំរឿងទៅតុលាការអន្តរជាតិអនុលោមតាមមាត្រា៣៣ និង៣៦នៃធម្មនុញ្ញអង្គកាសហប្រជាជាតិ។ ប៉ុន្តែកម្រមានរដ្ឋធ្វើ តាមការផ្តល់អនុសាសន៍របស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខណាស់។
២.ករណីតុលាការមានយុត្តាធិការជាកំហិត
ដោយឡែកករណីមួយទៀតគឺ មិនចាំបាច់កិច្ចព្រមព្រៀងរបស់គូភាគីជាមុនឡើយ។ តុលាការមានយុត្តាធិការលើរឿងក្តីជាស្វ័យប្រវត្តិ ដោយសារតែមានសន្ធិសញ្ញាឬអនុញ្ញាដែលភាគីជម្លោះជាភាគីដែរនោះ បានកំណត់ថា រាល់វិវាទដែលកើតឡើងត្រូវយកទៅដោះស្រាយនៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ។ ជាធម្មតា ខណៈភាគីចងក្រងសន្ធិសញ្ញាឬអនុញ្ញា គេអាចរៀបចំកំណត់ស្ថាប័នដែលទទួលបន្ទុកដោះស្រាយវិវាទ ករណីដែលវិវាទកើតឡើង ប៉ុន្តែមិនមែនរាល់លិខិបទដ្ឋានអន្តរជាតិទាំងអស់សុទ្ធតែមានចែងជាមុនបែបនេះទេ។ យោងតាមកថាខណ្ឌ១ នៃមាត្រា៣៦ នៃលក្ខន្តិតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ តុលាការអាចមានយុត្តាធិការលើរឿងក្តីទាំងអស់ ផ្តល់ជាពិសេសដោយលិខិតបទដ្ឋានអន្តរជាតិដូចជាសន្ធិសញ្ញា ឬអនុសញ្ញានានាជាដើមដែលកំពុងស្ថិតនៅជាធរមាន។ ក្នុងស្ថានភាពនេះ សំណុំរឿងអាចត្រូវរដ្ឋភាគីបញ្ជូនទៅកាន់តុលាការដោយប្រើប្រាស់លិខិតជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ ដោយមានភ្ជាប់ជាមួយអង្គហេតុ កម្មវត្ថុភាគី និងបញ្ជាក់ផងតើមាត្រា ឬវាក្យខណ្ឌណាមួយនៃសន្ធិសញ្ញាឬអនុញ្ញា ដែលចែងថាតុលាការមានយុត្តិធិការទទួលសំណុំរឿងវិវាទ។
បើសិន ករណីលិខិតបទដ្ឋានអន្តរជាតិដូចជាសន្ធិសញ្ញា និងអនុសញ្ញានេះត្រូវបង្កើតមុនតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ តែស្ថិតនៅជាធរមាន ហើយមានចែងថា ករណីមានរឿងវិវាទកើតឡើង ភាគីត្រូវបញ្ជូនសំណុំរឿងស្ថាប័នយុត្តិធម៌ដែលបង្កើតឡើងអង្គការសម្ព័ន្ធប្រជាជាតិ ឬតុលាការយុត្តិធម៌អចិន្ត្រៃយ៍អន្តរជាតិ នោះរឿងក្តីត្រូវបង្វែត្រលប់ទៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិវិញ។ បញ្ហានេះមានចែងក្នុងមាត្រា ៣៧នៃលក្ខន្តិកៈតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ ហើយការកំណត់បែបនេះដោយសារតែតុលាការយុត្តិធម៌អចិន្ត្រៃយ៍អន្តរជាតិនិងសម្ព័ន្ធប្រជាជាតិលែងមានទៀតហើយ។ ចំណែកចំណុចមួយទៀតគឺ ភាគីជម្លោះចេញសេចក្តីប្រកាសឯកតាភាគី ទទួលស្គាល់យុត្តាធិការរបស់តុលាការ (Compulsory ipso facto) យោងតាមកថាខណ្ឌ២ នៃមាត្រា៣៦ ។ ប៉ុន្តែ ករណីនេះ រដ្ឋមួយដែលប្រកាសទទួលស្គាល់យុត្តាធិការតុលាការ ត្រូវនាំភាគីមួយទៀតដែលទទួលស្គាល់កាតព្វកិច្ចដូចគ្នា ដោយទទួលស្គាល់យុត្តាធិការតុលាការជាលក្ខណឯកតោភាគីដូចគ្នា។ ដែលនេះមានន័យថា ទោះរដ្ឋមួយនេះប្រកាសទទួលស្គាល់យុត្តាធិការក៏ពិតមែន តែបើភាគីម្ខាងទៀតមិនបានបំពេញដូចគ្នាទេ តុលាការក៏គ្មានយុត្តាធិការដែរ។
ផ្អែកតាមនីតិវិធីខាងលើ រឿងក្តីព្រំដែនកម្ពុជានិងវៀតណាម គ្រប់គ្នាមានសង្ឃឹមខ្ពស់ ដោយកម្ពុជាមានភស្តុតាងនិងឯកសារពាក់ព័ន្ធគ្រប់គ្រាន់ ដែលអាចប្រើប្រាស់បានសម្រាប់ទប់ទល់ភាគីវៀតណាម នៅតែពិបាកបញ្ជូនទៅដោះស្រាយនៅតុលាការ។ ភាគីវៀតណាមអាចមានផ្លូវសម្រាប់ដើរដោយមិនទៅតុលាការជាមួយកម្ពុជា។ វាជាក្រិតក្រមធម្មជាតិ ដែលគ្មានមេដឹកនាំរដ្ឋណាមួយចង់បាត់ដីឡើយ ទោះជាដីបានមកដោយលួចគេ វាយដណ្តើម ឬក៏មានយូរហើយក៏ដោយ៕
សូមស្តាប់ការបកស្រាយរបស់លោក សៅ ផលនិស្ស័យ
ក្រោយរកឃើញស្រះដែលជីកដោយវៀតណាមក្នុងដែនដីកម្ពុជា ប្រជាជនកម្ពុជាភាគច្រើនទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាលចាត់វិធានការដើម្បីបញ្ឈប់សកម្មភាពរំលោភបូរណភាពដែនដីកម្ពុជាពីសំណាក់វៀតណាម និងដោះស្រាយបញ្ហានេះឲ្យបានឆាប់រហ័ស។ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមិនទាន់មានចំណាត់ការអ្វីធំឡើយ ក្រៅពីបញ្ជូនកំណត់ទូតរបស់ក្រសួងការបរទេសកម្ពុជាទៅកាន់ក្រុងហាណូយ។ ក្រៅពីនេះគណបក្សប្រឆាំង និងគណកម្មាធិការព្រំដែនកម្ពុជាកំពុងតែតទល់គ្នារឿងផែនទីគោលដើម្បីដោះស្រាយជាមួយវៀតណាមរឿងព្រំដែនផង។ ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានសរសេរសំបុត្រផ្ញើរទៅប្រមុខអង្គការសហប្រជាជាតិលោក បាន គីមូន ស្នើសុំខ្ចីផែនទីកម្ពុជាដែលតម្កល់ទុកនៅទីនោះតាំងពីឆ្នាំ ១៩៦៤ មកត្រួតពិនិត្យមើលថាតើវាដូចគ្នាជាមួយផែនទីរដ្ឋាភិបាលប្រើប្រាស់ឬទេ។ ការធ្វើនេះគឺដើម្បីជម្រះមន្ទិលសង្ស័យឲ្យអស់។
យ៉ាងណាក៏ដោយ វាជារឿងសាមញ្ញ ដែលការដោះស្រាយបញ្ហាព្រំដែនជាមួយរដ្ឋជិតខាងមិនមែនជារឿងងាយស្រួល ទោះជាដោះស្រាយដោយវិធីសាស្ត្រណាក៏ដោយក្តី។ ជាក់ស្តែងរដ្ឋអឺរ៉ុបមួយចំនួនចំណាយពេលរហូតដល់ ៥០០ឆ្នាំទម្រាំកំណត់ព្រំដែនខណ្ឌសីម៉ាបានជោគជ័យ ចុះទម្រាំកំណត់ខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនកម្ពុជាវៀតណាម។ កន្លងមកអនុប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានស្នើឲ្យមានការដោះស្រាយដោយប្រើប្រព័ន្ធយុត្តាធិការអន្តរជាតិ ដោយបញ្ជូនសំណុំរឿងព្រំដែនកម្ពុជាវៀតណាមទៅកាន់តុលាការអន្តរជាតិទីក្រុងឡាអេ ប្រទេសហូឡង់ ដើម្បីដោះស្រាយ។
ប្រជាជនកម្ពុជាមួយចំនួន បានបង្ហាញការគាំទ្រចំពោះចំណាត់ការនេះ ដោយរំពឹងថា តុលាការអន្តរជាតិប្រចាំក្រុងឡាអេ ដែលធ្លាប់កាត់ក្តីឲ្យខ្មែរឈ្នះថៃលើសំណុំរឿងប្រាសាទព្រះវិហារឆ្នាំ ១៩៦២ នោះអាចនឹងមានទឹកមាត់ប្រៃ កាត់ក្តីដោយមានសុភវិនិច្ឆ័យខ្ពស់ អាចដោះស្រាយស្រាយបញ្ហាប្រឈមរបស់កម្ពុជាបាន។ បើសិនស្តាប់មួយស្របក់ ហាក់ដូចជាទំនងដែរ ជុំវិញយោបល់ជំរុញភាគីជម្លោះព្រំដែនឡើងតុលាការអន្តរជាតិដើម្បីតតាំងគ្នានិងជម្រះរាល់បញ្ហាប្រឈម។ ប៉ុន្តែ បើគិតមួយសន្ទុះធំ វាមិនមែនស្រួលដូចការគិតរបស់យើងរាល់គ្នាឡើយ។
បើជាធម្មតារាល់រដ្ឋសមាជិកអង្គការសហប្រជាជាតិនឹងក្លាយជាសមាជិកនៃតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិនេះដោយស្វ័យប្រវត្តិ ហើយវាជាការពិតដែលវៀតណាម និងកម្ពុជាសុទ្ធតែជាភាគីនៃតុលាការនេះ។ ទោះជាតុលាការនេះជាតុលាការអន្តរជាតិធ្លាប់កាត់ក្តីច្រើនលើបញ្ហាវិវាទព្រំដែនមកហើយក្តី វានៅមានបញ្ហាធំៗមួយចំនួនពាក់ព័ន្ធនីតិវិធីតុលាការ ដែលមិនអាចឲ្យកម្ពុជារំពឹងយករឿងវិវាទព្រំដែនជាមួយវៀតណាមទៅតតាំងគ្នានៅតុលាការបានឡើយ។ នេះដោយសារតែនីតិវិធីដែលមានចែងក្នុងលក្ខន្តិកតុលាការ កំណត់ពីយុត្តាធិការរបស់តុលាការលើសំណុំរឿងជម្លោះ។ ភាគីទាំងអស់មានជម្រើសពេញលេញថា គួរទទួលយុត្តាធិការតុលាការដែរឬអត់។ បើយោងតាមមាត្រា ៣៦ នៃលក្ខន្តិកៈតុលាការ តុលាការមានយុត្តាធិការដរាបណាភាគីមានលទ្ធភាពបំពេញលក្ខខណ្ឌខាងក្រោមនេះ។
១.ករណីជម្លោះកើតមានឡើង
ករណីទីមួយ ភាគីវិវាទអាចផ្តល់យុត្តាធិការដល់តុលាការដោយបង្កើតកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ។ យោងតាមមាត្រា៣៦ កថាខណ្ឌ ១ តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិអាចមានយុត្តាធិការលើសំណុំរឿង គ្រប់ករណីដែលរដ្ឋភាគីជម្លោះទាំងអស់ព្រមព្រៀង ឬឯកភាពគ្នា បញ្ជូនសំណុំរឿងនោះទៅតុលាការ។ ជាធម្មតាភាគីតែងផ្តល់ដំណឹងដល់តុលាការដោយបង្កើតកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ ដែលយើងហៅថា កិច្ចព្រមព្រៀងពិសេស (compromis) ឬក៏ យុត្តាធិការស្ម័គ្រចិត្ត (voluntary jurisdiction) ។ កិច្ចព្រមព្រៀងរបស់គូភាគី ចាំបាច់ត្រូវមានកំណត់ពីអង្គហេតុនៃជម្លោះ រួមជាមួយសម្អាងនិងការទាមទាររបស់ភាគីផង។ ករណីទី២ ភាគីវិវាទអាចផ្តល់យុត្តាធិការដល់តុលាការដោយទទួលយកសេចក្តីណែនាំរបស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាតិ ដែលស្នើឲ្យភាគីបញ្ជូនសំណុំរឿងទៅតុលាការអន្តរជាតិអនុលោមតាមមាត្រា៣៣ និង៣៦នៃធម្មនុញ្ញអង្គកាសហប្រជាជាតិ។ ប៉ុន្តែកម្រមានរដ្ឋធ្វើ តាមការផ្តល់អនុសាសន៍របស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខណាស់។
២.ករណីតុលាការមានយុត្តាធិការជាកំហិត
ដោយឡែកករណីមួយទៀតគឺ មិនចាំបាច់កិច្ចព្រមព្រៀងរបស់គូភាគីជាមុនឡើយ។ តុលាការមានយុត្តាធិការលើរឿងក្តីជាស្វ័យប្រវត្តិ ដោយសារតែមានសន្ធិសញ្ញាឬអនុញ្ញាដែលភាគីជម្លោះជាភាគីដែរនោះ បានកំណត់ថា រាល់វិវាទដែលកើតឡើងត្រូវយកទៅដោះស្រាយនៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ។ ជាធម្មតា ខណៈភាគីចងក្រងសន្ធិសញ្ញាឬអនុញ្ញា គេអាចរៀបចំកំណត់ស្ថាប័នដែលទទួលបន្ទុកដោះស្រាយវិវាទ ករណីដែលវិវាទកើតឡើង ប៉ុន្តែមិនមែនរាល់លិខិបទដ្ឋានអន្តរជាតិទាំងអស់សុទ្ធតែមានចែងជាមុនបែបនេះទេ។ យោងតាមកថាខណ្ឌ១ នៃមាត្រា៣៦ នៃលក្ខន្តិតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ តុលាការអាចមានយុត្តាធិការលើរឿងក្តីទាំងអស់ ផ្តល់ជាពិសេសដោយលិខិតបទដ្ឋានអន្តរជាតិដូចជាសន្ធិសញ្ញា ឬអនុសញ្ញានានាជាដើមដែលកំពុងស្ថិតនៅជាធរមាន។ ក្នុងស្ថានភាពនេះ សំណុំរឿងអាចត្រូវរដ្ឋភាគីបញ្ជូនទៅកាន់តុលាការដោយប្រើប្រាស់លិខិតជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ ដោយមានភ្ជាប់ជាមួយអង្គហេតុ កម្មវត្ថុភាគី និងបញ្ជាក់ផងតើមាត្រា ឬវាក្យខណ្ឌណាមួយនៃសន្ធិសញ្ញាឬអនុញ្ញា ដែលចែងថាតុលាការមានយុត្តិធិការទទួលសំណុំរឿងវិវាទ។
បើសិន ករណីលិខិតបទដ្ឋានអន្តរជាតិដូចជាសន្ធិសញ្ញា និងអនុសញ្ញានេះត្រូវបង្កើតមុនតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ តែស្ថិតនៅជាធរមាន ហើយមានចែងថា ករណីមានរឿងវិវាទកើតឡើង ភាគីត្រូវបញ្ជូនសំណុំរឿងស្ថាប័នយុត្តិធម៌ដែលបង្កើតឡើងអង្គការសម្ព័ន្ធប្រជាជាតិ ឬតុលាការយុត្តិធម៌អចិន្ត្រៃយ៍អន្តរជាតិ នោះរឿងក្តីត្រូវបង្វែត្រលប់ទៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិវិញ។ បញ្ហានេះមានចែងក្នុងមាត្រា ៣៧នៃលក្ខន្តិកៈតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ ហើយការកំណត់បែបនេះដោយសារតែតុលាការយុត្តិធម៌អចិន្ត្រៃយ៍អន្តរជាតិនិងសម្ព័ន្ធប្រជាជាតិលែងមានទៀតហើយ។ ចំណែកចំណុចមួយទៀតគឺ ភាគីជម្លោះចេញសេចក្តីប្រកាសឯកតាភាគី ទទួលស្គាល់យុត្តាធិការរបស់តុលាការ (Compulsory ipso facto) យោងតាមកថាខណ្ឌ២ នៃមាត្រា៣៦ ។ ប៉ុន្តែ ករណីនេះ រដ្ឋមួយដែលប្រកាសទទួលស្គាល់យុត្តាធិការតុលាការ ត្រូវនាំភាគីមួយទៀតដែលទទួលស្គាល់កាតព្វកិច្ចដូចគ្នា ដោយទទួលស្គាល់យុត្តាធិការតុលាការជាលក្ខណឯកតោភាគីដូចគ្នា។ ដែលនេះមានន័យថា ទោះរដ្ឋមួយនេះប្រកាសទទួលស្គាល់យុត្តាធិការក៏ពិតមែន តែបើភាគីម្ខាងទៀតមិនបានបំពេញដូចគ្នាទេ តុលាការក៏គ្មានយុត្តាធិការដែរ។
ផ្អែកតាមនីតិវិធីខាងលើ រឿងក្តីព្រំដែនកម្ពុជានិងវៀតណាម គ្រប់គ្នាមានសង្ឃឹមខ្ពស់ ដោយកម្ពុជាមានភស្តុតាងនិងឯកសារពាក់ព័ន្ធគ្រប់គ្រាន់ ដែលអាចប្រើប្រាស់បានសម្រាប់ទប់ទល់ភាគីវៀតណាម នៅតែពិបាកបញ្ជូនទៅដោះស្រាយនៅតុលាការ។ ភាគីវៀតណាមអាចមានផ្លូវសម្រាប់ដើរដោយមិនទៅតុលាការជាមួយកម្ពុជា។ វាជាក្រិតក្រមធម្មជាតិ ដែលគ្មានមេដឹកនាំរដ្ឋណាមួយចង់បាត់ដីឡើយ ទោះជាដីបានមកដោយលួចគេ វាយដណ្តើម ឬក៏មានយូរហើយក៏ដោយ៕
© រក្សាសិទ្ធិដោយ thmeythmey.com
